بزرگنمايي:

نسیم گیلان -  ماهیان خاویاری از ارزشمندترین گونه‌های دریای خزر هستند که عوامل متعددی از جمله تخریب زیستگاه، انواع آلودگی‌، صید بی‌رویه و غیر مجاز، قاچاق و ورود گونه‌های غیر بومی‌، زندگی آنها را مرز انقراض کشانده تا آنجا که یافتن مولد ماهیان خاویاری در خزر بسیار دشوار شده است.

ماهیان خاویاری که استروژن نامیده می‌شوند به خانواده تاس‌ماهیان تعلق دارند، سابقه حیات چند صد میلیون ساله این گونه‌های آبزی کم‌نظیری به زمان ژوراسیک باز می‌گردد، ازهمین‌رو ماهیان خاویار را فسیل‌های زنده جهان می‌نامند که همراه با تکاملی فیلوژنی تا به امروز باقی مانده‌اند.
خانواده استروژن‌ها به 27 گونه و زیرگونه در جهان تقسیم می‌شود که از این تعداد 5 گونه از جمله فیل‌ماهی، تاس‌ماهی ایرانی یا قره برون، تاس‌ماهی روسی یا چالباش، شیپ یا تاس‌ماهی شکم برهنه و اوزون‌برون یا سوروگا در دریای خزر زندگی می‌کنند، دریایی که به تنهایی حدود 90 درصد ذخایر ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است.
اما ارزش ماهیان خاویاری نه‌فقط برای استفاده از گوشتشان بلکه به تخمهای آنها که به خاویار یا مروارید سیاه مشهور است، بر می‌گردد که متأسفانه در دریای خزر در حال انقراض و نابودی است.
کارشناس آبزیان آب‌های داخلی به وضعیت ماهی‌های خاویاری در خزر اشاره کرد و گفت: درباره ماهیان خاویاری می‌توان گفت که این گونه ارزشمند تقریباً در معرض انقراض کامل قرار دارد.
امید صدیقی اظهار داشت: تخریب زیستگاه هم در دریا و هم در محل رودخانه، انواع آلودگی‌ها، صید بی‌رویه و غیر مجاز، قاچاق و ورود گونه‌های غیر بومی برخی از مهم‌ترین دلایلی است که وضعیت ماهی خاویاری به مرز انقراض کشانده و حتی کار به جایی رسیده که پیدا کردن مولد ماهیان خاویاری در خزر بسیار دشوار شده است.
وی افزود: یکی از مشکلات اصلی ماهیان خاویاری محدودیت‌هایی است که در زمان تخم‌ریزی آن‌ها به وجود می‌آید، این ماهی‌ها برای تخم‌ریزی به سمت رودخانه‌های بالادست دریای خزر مهاجرت می‌کنند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از 90 درصد مولدان ماهیان خاویاری که ارزش بسیار زیادی هم دارند؛ برای تخم‌ریزی موفق نمی‌شوند وارد رودخانه شوند و یا به بالادست برسند.
صدیقی به موانع مختلف در مسیر مهاجرت ماهیان خاویاری اشاره کرد و گفت: احداث سد، نصب صدها تور ماهیگیری توسط افراد محلی و صیادان غیر مجاز به‌صورت افقی در بستر رودخانه و انواع آلودگی‌ها مشکلاتی را برای مهاجرت ماهیان در فصل تخم‌ریزی ایجاد کرده است که با وجود آن‌ها می‌بینیم ماهی هیچ شانسی برای رسیدن به بالادست رودخانه ندارد. این در حالی است که در فصول تخم‌ریزی ماهیان تمام این کارها ممنوع است.
وی افزود: آلودگی دریا و رودخانه‌ها نیز از دیگر مشکلات ماهیان خاویاری است زیرا این ماهی‌ها در آب‌های زلال و تمیز تخم‌ریزی می‌کنند و تخم آن‌ها در آب‌های آلوده به لارو و بچه ماهی تبدیل نمی‌شود و از آنجا که رودخانه‌های کشور آلوده و محل ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به دریا هستند؛ بنابراین عملاً تخم‌ریزی هم با موفقیت انجام نمی‌شود.
این کارشناس آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: بنابراین ماهی مولد خاویاری برای تخم‌ریزی نمی‌تواند به بالادست برسد، شاید 5 درصد ماهی مولد نیز به بالادست نمی‌رسد آن تعدادی هم که می‌رسند به حدی آب آلوده است و بستر رودخانه تخریب شده که تخم فرصت تبدیل شدن به لارو و بچه ماهی را پیدا نمی‌کند.
وی با یادآوری ممنوعیت صید ماهیان خاویاری در فصول تخم‌ریزی آن‌ها گفت: نظارت بر این امور در دریا و منطقه مصب رودخانه‌ها بر عهده سازمان شیلات و در رودخانه و بالادست آن بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است اما در هر دو مورد نظارت قوی صورت نمی‌گیرد.
وی با تأکید بر ضرورت تقویت نظارت در دریا و رودخانه‌ها بیان داشت: با وجود ممنوعیت صید ماهی خاویاری، این کار به صورت مجاز و غیر مجاز انجام می‌شود؛ مجاز به این صورت که مثلاً تور پره می‌کشند برای صید سفید ماهیان و کپور ماهیان که در آن‌ها تعدادی هم ماهی خاویاری گرفتار می‌شود و صیادان به جای رهاسازی در دریا آن‌ها را به کارگاه‌های تکثیر تحویل می‌دهند و یا در بازار می‌فروشند.
جمعیت ماهیان خاویاری به دلایل متعدد زیستی و غیرزیستی همچون دشمنان طبیعی (دیگر گونه‌های ماهی)، کمبود اکسیژن آب به ویژه در زمستان، صید غیرمسئولانه و ایجاد مانع در رسیدن به محل‌های تخم‌ریزی در معرض تهدید جدی است.