بزرگنمايي:

نسیم گیلان - 7 نکته درباره طرح جنجالی انتقال آب خزر به سمنان؛ طرحی‌ که حالا با موافقت سازمان محیط‌ زیست همراه شده است. بیش از 4000 اصله درخت اُرس، 26هزار اصله درخت جنگلی هیرکانی و چند میلیون تن خاک، قربانی انتقال آب خزر می‌شود.

به گزارش ایسنا، روزنامه جام جم نوشت: «طنز تلخ و سیاهی است؛ فاجعه‌بارترین طرح محیط زیستی تاریخ ایران دارد در محیط زیستی‌ترین دولت ایران اتفاق می‌افتد! طرحی که اثرات ناگوارش را کارشناسان این حوزه بیشتر از فاجعه بمب اتم می‌دانند اما به نظر می‌رسد دولت گوشش بدهکار نیست. دیروز رئیس سازمان محیط زیست بی‌اعتنا به نتایج بررسی کارشناسی کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی مازندران در خصوص این طرح که حاکی از اثرات مخرب آن بر جنگل‌های هیرکانی است، اجرای این طرح را بلامانع دانست و گفت، ضوابط زیست‌محیطی مورد نظر این طرح بر اساس تفاهم صورت‌گرفته در صورتجلسه کمیته ارزیابی ظرف مدت یک ماه به وزارت نیرو ابلاغ خواهد شد! انجمن جنگل‌بانی ایران در واکنش به موافقت عیسی کلانتری با طرح شیرین‌سازی و انتقال آب خزر به سمنان، خواستار توقف فوری این طرح و ورود سازمان بازرسی کل کشور به پرونده شده است. این انجمن در بیانیه خود تخریب جنگل‌های شمال سمنان را یک خیانت بزرگ دانسته و خواستار ورود سازمان بازرسی کل کشور برای رفع صدمات جبران‌ناپذیر این طرح شد. حاشیه‌های موافقت دولت به اجرای این طرح به بهارستان هم کشیده شد و بسیاری از نمایندگان با پلاکاردهایی در جایگاه مجلس خواستار پاسخگویی رئیس‌جمهور با این موافقت شدند.
تعبیر رویای «ایران‌رود»
انتقال آب از دریای خزر به سمنان یکی از جنجالی‌ترین طرح‌های انتقال آب در ایران است. سابقه انتقال آب از دریای خزر و دریای عمان به کویر مرکزی ایران را می‌توان در طرح قدیمی «ایران‌رود» جست‌وجو کرد. این طرح که سودای اتصال دریای عمان و خزر را در سرمی‌پروراند به دلیل نبود امکان اجرا به تاریخ سپرده شد اما زمینه‌ساز شکل‌گیری طرح‌هایی برای انتقال آب از خزر، خلیج فارس و دریای عمان به کویر مرکزی ایران شد؛ طرح‌هایی که هر کدام مشکلات فراوانی دارند و در صورت اجرا، صدمات جبران‌ناپذیری به محیط زیست کشور وارد خواهند کرد.
انتقال آب به‌صورت جدی برای نخستین بار در روزهای پایانی دولت اصلاحات مطرح شد. مطالعات مرتبط با طرح انتقال آب خزر به سمنان در کارگروه «بررسی تامین آب استان سمنان» در تاریخ هشتم تیرماه 84 با حضور معاون اول رئیس‌جمهور وقت یعنی محمدرضا عارف و وزیر وقت نیرو - حبیب‌ا... بیطرف‌ - به تصویب رسید.
این طرح اما تا مدت‌ها معلق ماند تا این‌ که در پی مصوبه هیأت دولت در سفر استانی سمنان در چهاردهم دی 89 و در دولت محمود احمدی‌نژاد به وزارت نیرو و سرانجام در تاریخ سی‌ام خردادماه 91 به شرکت «توسعه منابع آب و نیروی ایران» به‌عنوان مجری ابلاغ شد. در همان زمان عده‌ای این طرح را بر خلاف ادعای مسئولان، مخرب محیط زیست دانستند و خواستار توقف آن شدند و عده‌ای هم بهره‌وری اقتصادی آن را نشانه گرفتند. برخی از نمایندگان مجلس این طرح را از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر ندانستند اما در ادامه سریالِ نادیده گرفتن مجلس توسط دولت قبلی، این طرح در یک نمایش پرسروصدا با حضور لودرها و بیل‌های مکانیکی رسما آغاز شد اما به دلایلی هرگز به‌صورت واقعی به مرحله اجرا نرسید و در حد همان برافراشتن بیل لودرها باقی ماند.
درختانی که سلاخی می‌شوند
در بیانیه انجمن جنگلبانی می‌توان اطلاعات شگفت‌انگیزی از میزان تخریب محیط‌ زیست با اجرای این طرح به‌ دست آورد. فارغ از همه هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی که در این گزارش هم به آن اشاره شده است، آن‌طور که در این بیانیه آمده قرار است بیش از 4000 اصله درخت قطع ممنوع ارس و بیش از 26 هزار اصله درختان جنگلی هیرکانی (و بیش از 50 هزار پایه با احتساب درختچه‌های جنگلی) به همراه چندین میلیون تن خاک مرغوب جنگلی در طول مسیر نابود شود که ضربه غیر قابل جبرانی به اکوسیستم حساس جنگل‌های ارس و نیز جنگل‌های هیرکانی، به عنوان میراث جهانی است.
زمان و سرمایه‌گذار هنوز مشخص نیست
امیر عبدوس، مدیر کل حفاظت محیط‌ زیست استان سمنان نیز در گفت‌وگو با ما درباره زمان اجرای پروژه انتقال آب می‌گوید: هنوز زمان دقیق اجرای پروژه مشخص نیست و ابتدا باید سرمایه‌گذار مشخص شود.
آن‌ طور که او می‌گوید تا یک ماه دیگر باید ملاحظات زیست‌محیطی پروژه مشخص شود. مثل این‌که تخلیه باید از چه عمقی انجام شود یا محل دپوی مصالح کجا باشد.
فاجعه‌ای بزرگ‌تر از بمب اتم
بدیهی است که دوستداران محیط‌ زیست از اولین دسته مخالفان این طرح باشند. برای فهرست موافقان و مخالفان طرح انتقال آب حساب نمایندگان مجلس و دولتی‌ها را جدا کردیم تا شائبه منفعت در میان نباشد. با همین غربالگری ساده می‌توان متوجه شد تقریبا همه کارشناسان جدی حوزه محیط‌ زیست در دسته مخالفان این طرح قرار می‌گیرند.
محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع می‌گوید در طرح انتقال آب خزر به سمنان میلیاردها پول خرج می‌کنیم تا کیفیت زندگی مردم را پایین بیاوریم. این فاجعه بزرگ‌تر از انفجار اتمی است.
هادی کیادلیری، کارشناس جنگل معتقد است: «63 کیلومتر از طرح شیرین‌سازی و انتقال آب خزر به کویر مرکزی از قلب جنگل‌های هیرکانی می‌گذرد. چه اتفاقی باید بیفتد که دستگاه متولی جنگل متوجه اوضاع وخیم منابع طبیعی بشوند و این نابودی را ببینند؟ این‌ که ما می‌گوییم 30 سال دیگر جنگل‌های شمال از بین می‌رود حرف نیست، واقعیت است. وظیفه سازمان جنگل‌هاست که به طرح انتقال آب خزر وارد شود و مقابل تخریب‌ها بایستد.
پروفسور علی یخکشی، بنیانگذار دانش محیط زیست در دانشگاه‌های ایران هم می‌گوید: تهیه آب از راه انتقال آب خزر به کویر، علاوه بر تخریب‌های فراوان بسیار گران نیز تمام می‌شود. اگر بخواهیم آب خزر را در ساحل شمال شیرین کنیم شوری به جامانده در خزر، تمام آبزیان این دریاچه را از بین خواهد برد و اگر در مقصد شیرین کنیم، خاک مقصد شورتر و کویری‌تر خواهد شد. علاوه بر آن، این انتقال، جنگل‌های هیرکانی را به‌شدت در خطر تخریب و نابودی قرار می‌دهد؛ در حالی که دریاچه خزر میراث بین‌المللی است که حیات آن برای اکوسیستم زمین اهمیت دارد و نابودی آن بر کشورهای زیادی از جمله ایران، آثار بسیار جدی و ناگواری خواهد گذاشت.»
پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران هم در رابطه با این طرح می‌گوید: تامین نیاز آبی مردم ایران به‌ دلیل نبود فرهنگ صرفه‌جویی و استفاده بهینه از منابع آب امکان‌پذیر نیست و به همین دلیل با شرایط فعلی حتی اگر آب دریای خزر به شهرهای مرکزی منتقل شود، باز هم پاسخگوی مصرف مردم نخواهد بود.
شمالی‌ها و جنوبی‌ها
در همه این سال‌ها که حرف از طرح جنجالی انتقال آب خزر به سمنان بود در مجلس موافقان و مخالفان این طرح به دو دسته نمایندگان مردم سمنان و البته نمایندگان استان‌های شمالی تقسیم می‌شد اما با جدی شدن اجرای این طرح موازنه موافقان و مخالفان در بهارستان هم تغییر پیدا کرد. دیروز حدود 40 نماینده مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، مخالفت خود با طرح انتقال آب خزر به کویر مرکزی و استان سمنان را اعلام کرده‌اند.
این نمایندگان در نامه خود از حسن روحانی خواسته‌اند تا از اجرای طرح انتقال آب خزر به کویر مرکزی و استان سمنان که نتیجه آن به گفته آنان «نابودی محیط‌ زیست» و «فرسایش سرمایه اقتصادی و اجتماعی است»، جلوگیری کند.
شماری از نمایندگان استان‌های شمالی گیلان، مازندران و گلستان پلاکاردهایی نیز به همراه داشتند که بر آنها شعارهایی همچون «نه ملت به انتقال آب دریای خزر»، «استیضاح وزیر نیرو فوری»، «مردم اجازه نابودی دریای خزر را نمی‌دهند»، «انتقال آب خزر، نابودی محیط‌ زیست» و «بلای زاینده‌رود و ارومیه را بر دریاچه خزر تکرار نکنیم» بر آنها نوشته شده بود.
اعتراض و تجمع نمایندگان پس از انتشار نامه عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌ زیست ایران، مبنی بر «بلامانع» بودن انتقال آب دریای خزر به سمنان انجام گرفته است. این نمایندگان پیش از این نیز بعد از سخنرانی روحانی در مجلس درباره قصد دولت مبنی بر انتقال آب خزر به سمنان، به‌ شدت به این تصمیم اعتراض کردند.
موافقان صاحب نفوذ
در دسته مخالفان هر چقدر تعداد افراد زیاد است، اما در دسته مقابل کمتر موافقی می‌توان یافت. البته که تلخی ماجرا آنجاست که قدرت اجرایی همین اقلیت موافق با این طرح بیشتر از همه مخالفان طرح است. عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست ایران و البته رئیس‌جمهور را مهم‌ترین موافقان این طرح باید دانست.
عیسی کلانتری یکی از اصلی‌ترین موافقان طرح انتقال آب خزر به استان سمنان است. او در این‌ باره گفته است: «‌در همه جای دنیا در حاشیه دریاها ده‌ها میلیارد مترمکعب آب شیرین می‌شود و همه دنیا می‌توانند استفاده کنند، الا ما؛ چراکه چهار تشکل زیست‌ محیطی به آن معترض هستند. می‌خواهند به 500 تا 600 هزار نفر از جمعیت این مناطق (استان‌های یزد و سمنان) آبی داده نشود و این جمعیت به تهران مهاجرت کنند.»
او اعلام کرده «چگونه است که نوبت ما که می‌شود، فقط سالیانه یک میلیارد مترمکعب آب شیرین می‌کنیم تا نیازمان را تامین کنیم همه سر و صدا می‌کنند. رسانه‌های ما نباید ضد وطن باشند.»
رئیس‌جمهور اما درباره این طرح دوپهلو حرف زده است. در جمع مردم سمنان به شکلی و در جمع مردم خطه شمال به نوعی دیگر. او در آبان سال گذشته در جمع مردم سمنان اعلام کرد: «در حال حاضر زیربنای مساله انتقال آب به استان سمنان بررسی و حل و فصل شده و هیچ مانعی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد.» اما دو ماه بعد یعنی در دی ماه سال 97 در جمع مردم گلستان به نوعی دلجویی کرد و گفت: «‌ آب دریای خزر اول برای مردم سواحل این دریا است، بعد از آن اگر نیاز شد برای حل مشکل کم‌آبی دیگر استان‌ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»
صرفه‌جویی
انتقال آب دریای خزر هیچ توجیه اقتصادی ندارد،‌ باعث تخریب جنگل‌های هیرکانی می‌شود، اکوسیستم دریای خزر را از بین می‌برد و باعث شورتر شدن دریا می‌شود و ده‌ها دلیل دیگر همه به بهانه این‌ که سمنان تشنه است و آب می‌خواهد. جالب این‌ که اگر هدف طرح این است چرا به راه‌های جایگزین و کم هزینه‌تری فکر نشده است. جالب این‌ که بدانیم در ایران فقط در بخش کشاورزی حداقل 15 میلیارد متر مکعب آب طی یک سال قابل صرفه‌جویی است. از این رو نباید به روش‌های گران‌قیمت تهیه آب شیرین روی آورد و به جای آن‌ که سرمایه‌ای را برای نمک‌زدا کردن آب به کار بگیریم، اقدامات بهینه‌سازی در بخش کشاورزی انجام دهیم؛ چرا که ممکن است اقدامات بهینه‌سازی در زمینه کشاورزی آب بیشتری نسبت به شیرین کردن آب دریای خزر فراهم کند.
6000 میلیارد تومان
فارغ از همه تبعات محیط‌ زیستی این طرح و حتی تبعات بالای اجتماعی و اقتصادی‌اش، این طرح از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه نیست. آن‌ قدر که پرفسور یخکشی معتقد است هزینه یک لیتر آب شیرین شده ماحصل از این طرح بیشتر از تولید یک لیتر کوکاکولا خواهد بود اما هزینه انتقال آب خزر به سمنان چقدر است؟ محمد رهبری، مجری سابق طرح مطالعات نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای خزر در رابطه با هزینه سرمایه‌گذاری و اجرای این طرح می‌گوید: هزینه سرمایه‌گذاری و اجرای این طرح با توجه به محاسبات صورت گرفته در سال 96 و قبل از تحولات اخیر اقتصادی در کشور حدود 5100 میلیارد تومان برآورد شده است. البته نحوه تامین مالی این طرح از محل بودجه عمومی شامل مبلغی بالغ بر 3800 تومان به ازای هر متر مکعب محاسبه شده است و هزینه اجرای آن از محل صندوق توسعه ملی 4200 تومان همچنین تامین مالی از طرف بورس و با توجه به پیش‌بینی بهره سالانه 20 درصدی برابر 5700 تومان به ازای هر متر مکعب برای سال 95 در نظر گرفته شده است.
پیش از این هم ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سمنان در رابطه با هزینه انتقال آب خزر به سمنان اعلام کرده بود طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان در فهرست بهای مالی سال 1395، حدود 6000 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
جنگل لوله
آن‌ طور که از جزئیات این طرح برمی‌آید، قرار است این طرح به‌صورت دو خط لوله به طول 160کیلومتر از سواحل دریای خزر در مجاورت نیروگاه نکا آغاز و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نکا - ری، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیرکوه در استان سمنان شود و خطوط لوله در نهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به دو شاخه تبدیل خواهد ‌شد که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول 172 کیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول 132 کیلومتر کشیده خواهد شد. لوله‌گذاری و ساخت ایستگاه‌های متعدد پمپاژ، ایجاد جاده دسترسی و عبور ماشین‌آلات سنگین از کهن‌ترین و حیاتی‌ترین رویشگاه سبز ایران یعنی جنگل‌های هیرکانی برای انتقال آب خزر به سمنان، سبب تکه‌تکه شدن و آسیب جبران‌ناپذیر به این پهنه جنگلی به‌شدت حساس می‌شود.
عزیز عابسی، محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رابطه با همین لوله‌گذاری و تاثیراتش بر محیط‌ زیست به ایسنا می‌گوید: انتقال آب شور به مقصد، به‌ دلیل آن‌ که از لحاظ فنی، نمک‌زدایی صد درصد آن به روش‌های معمول اساسا امکان پذیر نبوده و هزینه پمپاژ آب به ارتفاع 2300متری بالاخص برای آب شور با چگالی بالا سرسام‌آور بوده، بسیار دور از منطق اقتصادی و مهندسی است؛ علاوه‌ بر این، مشکلات خوردگی خطوط لوله و نشت‌های محتمل در مسیر خط انتقال، ریسک‌های اقتصادی آن را در کنار نگرانی‌های زیست‌محیطی به‌شدت افزایش می‌دهد.»
انتهای پیام