نسیم گیلان - صعود و سقوط رقبای اندروید در دهه‌ای که گذشت
سایز متن الف الف
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد! http://akhr.ir/6016259
٦٨
٠
زومیت / سیستم‌‌‌عامل‌های متعددی در دهه‌ی گذشته با هدف جایگزینی اندروید معرفی شدند که تقریبا تمامی آن‌ها در رسیدن به هدف شکست خوردند.
سال 2020، پایان یک دهه و آغاز دهه‌‌ای جدید را نشان می‌دهد. برای داشتن دیدی بهتر به آینده در دهه‌ی پیش‌ رو،‌ نگاه‌کردن به گذشته خالی از لطف نیست. مقاله‌های متعددی در آستانه‌ی سال و دهه‌ی جدید در دنیای فناوری منتشر شدند که رخدادهای مهم دهه‌ی 2010 را بررسی کردند. در مطلب کنونی، نگاهی به سیستم‌های عامل‌ موبایلی می‌اندازیم که در تلاش برای جایگزینی محبوب‌ترین سیستم‌عامل موبایلی،‌ اندروید و حتی رقیب دیرینه‌اش، iOS، متولد شدند و درنهایت، همگی شکست خوردند.
در سال‌های گذشته، پلتفرم‌های جایگزین بسیار زیادی معرفی شدند که در مقاله‌ی حاضر، صعود و سقوط برخی از مشهورترین نمونه‌ها را شرح می‌دهیم.
BlackBerry 10
بلک‌بری 10 سال 2012 و با نام اختصاری BB10 معرفی شد. سیستم‌عامل مذکور به‌نوعی جایگزین پلتفرم قدیمی و منسوخ BlackBerry OS شد. گوشی‌های بلک‌بری Z10 و Q10 اولین محصولات مجهز به سیستم‌عامل جدید بودند. برخی قابلیت‌های جذاب و خاص همچون ناوبری حرکتی بصری و BlackBerry Hub سیستم‌عامل جدید بلک‌بری را به انتخابی خاص تبدیل می‌کرد. بلک‌بری هاب تمامی اعلان‌ها و تماس‌ها و پیام‌ها را در اپلیکیشنی واحد به‌نمایش می‌گذاشت.
بلک‌بری در سال‌های پس از معرفی سیستم‌عامل اختصاصی خود، چند گوشی هوشمند مجهز به آن را به بازار عرضه کرد و به‌مرور مسیر خود را تغییر داد. سیستم‌عامل جدید نتوانست در رقابت با اندروید و iOS کاربران زیادی را به خود جلب کند. آخرین محصول مجهز به BB10 در سال 2015 و به‌نام BlackBerry Leap معرفی و عرضه شد. در سال 2017، این شرکت خبر نهایی ناراحت‌کننده را به کاربران و طرفداران داد و اعلام کرد BB10 فقط تا پایان سال 2019 خدمات دریافت می‌کند و برند جهانی بلک‌بری نیز به TCL واگذار می‌شود.

پس از اعلام رسمی تعطیلی BB10، بسیاری از اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های اختصاصی آن همچون اپ‌استور BlackNerry World و وب‌سایت BlackBerry Travel و سرویس تماس ویدئویی Playbookدو سال بعد به‌مرور تعطیل شدند. البته کاربران موجود در اکوسیستم بلک‌بری در آن زمان ضمانت دریافت زیرساخت اصلی برای سرویس‌ها را تا پس از سال 2019 نیز از شرکت گرفتند. اولین گوشی هوشمند TCL با برند بلک‌بری به‌نام KeyOne و با سیستم‌عامل اندروید و نه BB10 به بازار عرضه شد. البته بلک‌بری قبلا در سال 2015 و با Priv، اولین گوشی هوشمند اندرویدی خود را معرفی کرده بود.
با وجود مرگ BB10 و BBOS، رویکرد و طراحی‌های هویت بلک‌بری هنوز زنده هستند. گوشی‌های هوشمند اندرویدی محصول TCL از نرم‌افزارهای اختصاصی بلک‌بری همچون هاب بهره می‌برند. درنهایت باید بگوییم BB10 سیستم‌عامل موبایلی خاص و محبوبی بود؛ اما دربرابر محصولات گوگل و اپل، حرفی برای گفتن نداشت. اگرچه BB10 تلاشی کوتاه‌مدت برای شکست غول‌های بازار بود،‌ بسیاری از طرفداران دوآتشه‌ی دنیای موبایل خاطرات جذابی با آن سیستم‌عامل دارند.
Firefox OS
سیستم‌عامل موبایلی فایرفاکس شاید ضعیف‌ترین نمونه‌ی موجود در فهرست جایگزین‌های اندروید باشد. موزیلا در سال 2013 سیستم‌عامل موبایلی را منتشر کرد که تنها حدود دوونیم‌سال عمر کرد. در ابتدا، نام Boot to Gecko برای سیستم‌عامل موبایلی موزیلا انتخاب شد. ازآنجاکه سیستم‌عامل مذکور مبتنی‌بر اپلیکیشن‌های تحت‌وب بود،‌ شرکت به این نتیجه رسید بهتر است از نام موتور وب خود، یعنی Gecko در آن استفاده کند و بعدها نام پلتفرم به Firefox OS تغییر یافت.
اولین گوشی‌های هوشمند مجهز به Firefox OS در سال 2014 به بازار بزرگ ایالات متحده و پس از آن به برزیل، لهستان، پرتقال، اسپانیا و ونزوئلا رسیدند. موزیلا اعلام کرد 14 گوشی هوشمند متنوع مجهز به سیستم‌عامل فیرفاکس در 30 کشور جهان و هماهنگ با 14 اپراتور موبایلی، عرضه شده‌اند. شرکت مذکور تنها یک سال بعد اعلام کرد توسعه و فروش گوشی‌های هوشمند مجهز به Firefox OS را متوقف خواهد کرد و چند ماه بعد، موزیلا از تصمیمش برای تعطیلی پروژه به‌منظور تمرکز بر IoT خبر داد که بازهم عمر آن‌ چندان زیاد نبود.
موزیلا هیچ‌گاه تصمیم نداشت سیستم‌عامل خود را برای بازارهای بزرگ و حرفه‌ای عرضه کند و احساس کرد بازاری برای دستگاه‌های اقتصادی مناسب در سرتاسر جهان وجود دارد که Firefox OS نیازها را برطرف خواهد کرد. سیستم‌عامل فایرفاکس مانند کروم با تمرکز بر وب‌اپلیکیشن‌ها فعالیت می‌کرد؛ درنتیجه توسعه‌دهندگان می‌توانستند اپلیکیشن‌ها را راحت‌تر با استفاده از زبان‌های جاوااسکریپت و HTML5 و CSS توسعه دهند.

موزیلا با وجود برنامه‌های مثبت برای سیستم‌عامل موبایلی فایرفاکس، در توسعه‌ی آن کم‌کاری کرده بود. سیستم‌عامل موزیلا کمبودهای زیادی داشت و علاوه‌بر نداشتن پایداری، دستگاه‌های مجهز به آن نیز بسیار ضعیف بودند. موزیلا بازارهای درحال‌توسعه را هدف قرار داده بود؛ درنتیجه، درآمد زیادی کسب نکرد و کاربران بازارهای مذکور نیز اندروید را به فایرفاکس ترجیح می‌دادند. درمجموع، موزیلا شاید بهترین فرصت خود را در سیستم‌عامل فایرفاکس مصرف کرد. بااین‌همه، نمی‌توان از سازمانی غیرانتفاعی که تجربه‌ای در توسعه‌ی سیستم‌عامل نداشته است، انتظار بیشتری داشت.
تنها نکته‌ی مثبت سیستم‌عامل فایرفاکس متن‌بازبودنش بود. توسعه‌‌دهندگان با بهره‌گیری از اصول پایه‌ای محصول موزیلا سیستم‌عامل موبایلی دیگری توسعه دادند که امروز به‌نام KaiOS می‌شناسیم و از سیستم‌های عامل‌ موبایلی موفق در نوع خود محسوب می‌شود.
Tizen
بنیاد لینوکس (Linux Foundatio) در سال 2011 اولین‌بار سیستم‌عامل تایزن را به‌عنوان جایگزینی برای MeeGo توسعه‌ داد و می‌گو نتیجه‌ی همکاری یک‌ساله‌ی اینتل و نوکیا بود. در آغاز، سامسونگ و اینتل سیستم‌عالم تایزن را توسعه‌ انجام دادند و نه‌تنها پلتفرم‌های موبایل، بلکه دیگر پلتفرم‌های یکپارچه همچون لپ‌تاپ، تبلت، تلویزیون‌های هوشمند و سیستم‌‌های سرگرمی خودرو را نیز هدف گرفته بودند.
سامسونگ پس از دو سال توسعه‌ی سیستم‌عامل اعلام کرد در سال 2013 چند گوشی هوشمند مجهز به آن را عرضه می‌کند که جایگزین سیستم‌عامل بادا (‌Bada) خواهند شد. از آن زمان، کره‌ای‌ها تایزن را تقریبا روی تمامی ساعت‌های هوشمند و برخی از گوشی‌های هوشمند و محصولات IoT عرضه کرده‌اند.
اگرچه سامسونگ با تایزن در بازار ساعت‌ها و تلویزیون‌های هوشمند موفقیت‌های زیادی کسب کرد، هیچ‌گاه (حداقل تاکنون) موفقیت چشمگیری در بازار گوشی‌های هوشمند نداشته است. درواقع، تایزن فقط به یک دلیل در فهرست کنونی حضور دارد: سیستم‌عامل سامسونگ، تنها محصولی محسوب می‌شود که برای گوشی‌های هوشمند هنوز در دست توسعه قرار دارد.
آخرین گوشی هوشمند سامسونگ با سیستم‌عامل تایزن در سال 2017 و به‌نام Z4 معرفی شد. کارشناسان احتمال می‌دهند توسعه‌ی تایزن هنوز با قدرت در شرکت کره‌ای ادامه داشته باشد؛ به‌ویژه مشکلاتی که تحریم آمریکا برای هواوی ایجاد کرد، دیگر تولیدکنندگان را هم به توسعه‌ی راهکارهای جایگزین تشویق می‌کند. به‌هرحال، اگر سامسونگ نیز روزی در موقعیت مشابه هواوی قرار بگیرد، احتمالا راه فراری خواهد داشت.
اگرچه تایزن هنوز سیستم‌عاملی درحال‌توسعه محسوب می‌شود، قراردادن آن در فهرست کنونی خالی از لطف نیست. سامسونگ زمانی شکست خورد که تصمیم گرفت تایزن را به‌عنوان جایگزین اندروید به بازار عرضه کند. البته نمی‌توان به‌طورقطعی آینده‌ی این سیستم‌عامل را پیش‌بینی کرد. شاید تایزن در سال 2030 در مقاله‌ای درباره‌ی برترین سیستم‌های عامل‌ موبایلی دیده شود.
webOS
تلاش‌های شرکت Palm در دنیای موبایل به سال 2007 و عرضه‌ی Palm OS بازمی‌گردد. دو سال بعد، این شرکت سیستم‌عامل webOS را معرفی کرد که با گوشی هوشمند Palm Pre منتشر شد. پالم تا پیش از واگذارشدن به شرکت اچ‌پی، چند گوشی هوشمند دیگر عرضه کرد. پس از فروخته‌شدن به اچ‌پی هم رخداد خاصی در شرکت پیش نیامد. اچ‌پی تصمیم گرفته بود webOS را برای دستگاه‌های بیشتر و فراتر از پلتفرم موبایلی عرضه کند و معتقد بود سیستم‌عامل مذکور در تبلت‌ و حتی دستگاه‌های IoT هم کاربر خواهد داشت؛ هرچند درنهایت پیشرفت خاصی در این حوزه رخ نداد.
درنهایت، اچ‌پی برند پالم را از گوشی‌های هوشمند خود کنار گذاشت و محصولات جدید را به‌نام HP Veer و HP Pre 3 عرضه کرد. به‌علاوه در سال 2011، تبلتی به‌نام TouchPad معرفی کرد که آخرین به‌روزرسانی را در ژانویه‌ی سال 2012 دریافت کرد. پیش از آنکه اچ‌پی آخرین به‌روزرسانی را برای سیستم‌عاملش منتشر کند، کد منبع webOS را با مجوز متن‌باز منتشر کرد. با چنین تصمیمی، جامعه‌ی توسعه‌دهندگان امکان پیشرفت سیستم‌عامل را داشتند.

در سال 2013، ال‌جی سیستم‌عامل مذکور را از اچ‌پی خرید تا از آن در تلویزیون‌های هوشمندش استفاده کند. از آن زمان، کره‌ای‌ها webOS را گسترش داده‌اند تا در دستگاه‌های IoT دیگر هم کاربرد داشته باشد. اگرچه TCL در تلاشی با هدف توسعه‌ی برندهای زیرمجموعه، گوشی هوشمندی با برند Palm عرضه کرد، امروز گوشی هوشمند مجهز به webOS در بازار وجود ندارد.
نقطه‌ی مثبت کنونی درباره‌ی webOS این است که اگر زمانی از سیستم‌عامل استفاده کرده باشید، امروز هم می‌توانید از آن بهره‌مند شوید. سال‌ها پیش، گروهی توسعه‌دهنده پروژه‌ را فورک کرد و امروزه به‌نام LuneOS در دسترس قرار دارد. البته برای استفاده از سیستم‌عامل مذکور، روند آسانی در پیش ندارید و دستگاه‌های محدودی از آن پشتیبانی می‌کنند.
Windows 10 Mobile
قطعا هیج فهرستی از جایگزین‌های اندروید iOS بدون حضور ویندوز 10 موبایل کامل نخواهد بود. میراث ردموندی‌ها در سال 2010 و در قالب ویندوزفون معرفی شد. پس از گذشت نیم دهه، اسم ویندوز 10 موبایل مطرح شد تا جایگزین ویندوزفون شود.
ظاهر ویندوز 10 موبایل بسیار شبیه به مدل قبلی خود بود؛ اما قابلیت‌های هماهنگی بیشتر با سیستم‌عامل دسکتاپ و کمی بهینه‌سازی رابط کاربری و طراحی، به‌خوبی در آن دیده می‌شد. مزیت رقابتی ادعایی ردموندی‌ها برای سیستم‌عامل موبایلی جدید هم‌گرایی بود. آن‌ها اعتقاد داشتند گوشی هوشمندی که بتواند به کامپیوتر رومیزی تبدیل شود، آینده‌ی دنیای پردازش موبایلی را شکل می‌دهد.
البته کاربران و کارشناسان دنیای موبایل نظری مخالف با مایکروسافت داشتند؛ به‌همین‌دلیل، ویندوزفون و ویندوز 10 موبایل هیچ‌گاه موفق نشدند. تنها دو سال پس از تولد ویندوز 10 موبایل، مایکروسافت از ادامه‌‌نیافتن پروژه خبر داد و درنهایت،‌ پلتفرم مذکور در ماه‌های پایانی دهه‌ی 2010 از بین رفت.
مایکروسافت با وجود شکست‌های شدید، هنوز در بازی دنیای موبایل حضور دارد. ردموندی‌ها اخیرا سرفیس دوئو را معرفی کرده‌اند که در فرم‌فاکتور گوشی هوشمند تاشدنی و با سیستم‌عامل اندروید عرضه خواهد شد. گفتنی است مایکروسافت اطلاعاتی از قیمت و تاریخ عرضه‌ی محصول ارائه نکرده‌ است. به‌هرحال در دنیای موبایلی مایکروسافت، سرفیس دوئو نقش بازیگری جدید را بازی می‌کند. کارشناسان امیدوار هستند دوئو به سرنوشت تلاش‌های قبلی ردموندی‌ها در بازار موبایل دچار نشود.
سیستم‌عامل موبایلی مایکروسافت که در داخل شرکتی با سابقه‌ی طولانی در دنیای سیستم‌عامل توسعه یافته بود، بیشترین بخت را برای شکستن انحصار دوگانه‌ی اندروید و iOS داشت. متأسفانه ویندوز 10 موبایل نیز مانند دیگر جایگزین‌های موجود در فهرست ذکرشده، امروز به‌نوعی به تاریخ تعلق دارد. درنهایت، همه‌ به طرفداران و کاربران بسیار محدود ویندوز 10 موبایل پیشنهاد می‌کنند کم‌کم به اکوسیستم اندروید بپیوندند؛ چراکه پلتفرم محبوب آن‌ها دیگر در این جهان حضور ندارد.