بزرگنمايي:

نسیم گیلان - ایرنا / وقتی صحبت از سرانه مطالعه در نزد کودکان می شود بی شک مطالعه کتاب های درسی مدنظر نیست، بنابراین برای جذب کودکان و تشویق آنان به مطالعه کتاب های غیردرسی بر می گردد که آمار قابل توجهی از بازار نشر کشور را به خود اختصاص می دهد.
سالانه بیش از 15 هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان در ایران منتشر می شود که این غیر از کتاب های درسی و کمک درسی دبستان و دبیرستان است. بنابراین تمهیدات در مورد تربیت کودکانی کتابخوان از همان بدو کودکی، به برنامه ریزی هایی بر می گردد که در مورد توسعه فرهنگ مطالعه کتاب های عمومی صورت گیرد.
برنامه های ترویجی کتابخوانی از ابتدای دولت یازدهم با توجه به اهمیت رویکرد مطالعه در ایران و لزوم هرچه بیشتر توجه به کتاب مدنظر نهادهای مربوطه و ایده های ترویجی نیز مورد حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت.
از جمله این ایده ها که از نظر بازتاب اجتماعی تأثیرگذارترین حرکت مردمی در ترویج کتابخوانی در ایران شناخته شده، جام باشگاه های کودک و نوجوان است. شروع جدی برنامه های ترویجی کتاب و کتاب خوانی در کشور ما به هفت سال پیش و با راه افتادن اولین جشنواره روستاهای دوستدار کتاب و پایتخت کتاب ایران بر می گردد. جشنواره ای که مدیران و مسئولان دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کنار سایر ارگان های دولتی و با همراهی مردم مشتاق به کتاب و کتاب خوانی، خشت های اول آن را کنار هم چیدند. این اتفاق تحولی بزرگ در حوزه کتاب خوانی در کشور به وجود آورد.
طرح کلی ‌برگزاری ‌جام ‌باشگاه های‌کتابخوانی‌ کودک‌ونوجوان رقابتی است میان باشگاه های کتابخوانی در شهرها و روستاهای سراسر ایران و امروز چهارمین دوره آن در سراسر ایران برگزار می شود؛ برنامه ای ملی و بسیار کم هزینه برای ترویج کتابخوانی است.
سـال 1394 مقدمـات کار شـروع شـد، در 15 شـهری که جزو فهرسـت نامزدهای پایتخت کتـاب آن سال بودنـد و همـکاری میـان نهادهـای دولتـی و غیردولتـی و مدنـی در آن شـهرها وضعیـت خوبـی داشـت، با مشارکت و معرفی این نهادها گروهـی 30 نفـره از برجسـته ترین نویسندگان کودک و نوجوان در کارگاهی شرکت کردند تا دربـاره مفهوم باشـگاه های کتابخوانی کودک و نوجـوان همفکری کنند و به اشـتراک معنایی برسـند و نیز درباره شیوه برگزاری کارگاه های ترویج کتابخوانـی در شـهرهای مختلـف بحـث و از دل این بحث ها سـرفصل های کارگاه ها اسـتخراج شـود. در این کارگاه ها نویسندگان مختلف تجربه های چندسـال ترویـج کتابخوانـی در روسـتاها و شـهرهای مختلـف را بـا هم در میان گذاشـتند.
سـال 1395 نویسـندگان و مروجـان کتابخوانـی که در کارگاه ها شـرکت کرده بودند، به شهرستانها رفتند و کارگاه برگزار کردند. نخستین اجرای آزمایشی این طرح در پاییز و زمستان سال 1395 با موفقیت پشت سر گذاشته شد.
در مرحله اول اجرایی، جام باشگاه‌های کتاب‌خوانی کودک و نوجوان در 16 شهر اصفهان، اهواز، تبریز، بوشهر، خورموج، دزفول، رامهرمز، رشت، سبزوار، شهرری، شهرکرد، شیراز، کاشان، گنبدکاووس، نیشابور و یزد برگزار شد. در این 16 شهر دوهزار و 180 باشگاه کتاب‌خوانی تشکیل شد که در مجموع بیش 24 هزار عضو دارند.
در مرحله دوم، تمهیدات اجرایی برای برگزاری جام باشگاه‌ها در میان 80 شهر آماده شد. همچنین در این مرحله، از برخی روستاهای فعال در زمینه ترویج کتاب‌خوانی هم دعوت به مشارکت شد. در این مرحله هم چهارهزار و 452 باشگاه‌ در شهرها و 102 باشگاه در روستاها تشکیل شد. تعداد کل اعضای جام باشگاه‌ها در این دوره به بیش از 50 هزار کودک و نوجوان رسید، سـومین دوره جـام باشـگاه های کتابخوانـی در یک‌هزار و 746 شهر و روسـتا برگزار شـده اسـت و تاکنون 14 هزار و 752 باشـگاه تشـکیل و راه اندازی شـده که در حال فعالیت هستند.
هدف اصلی این طرح همه گیرکردن و جلب مشارکت مردمی در کتابخوانی است. در طراحی این فعالیت، بــه تجربه های موفق و ناموفق دستگاه های مختلف دولتی و عمومی توجه شده است. همچنین تلاش شد تا کاستی ها برطرف و محاسن آن تقویت شود.
طرح اولیه ایده در یک مدرسه اجرا شد که به پیشنهاد علی‌اصغر سیدآبادی نویسنده کودک وفعال ترویج کتابخوانی، از بچه‌ها خواسته شد هر کتابی که دوست دارند را مطالعه کرده و در گروه‌های کوچک به نقد و بررسی آن بپردازند. در نهایت هر گروه بهترین کتاب را انتخاب کرده و بر اساس استدلال‌هایی که مطرح می‌کردند و اجراهایی که از متن کتاب داشتند، در سطح مدرسه به رقابت ‌پرداختند. در نهایت بهترین باشگاه و بهترین کتاب معرفی ‌شد. استقبال بچه‌ها از این طرح باعث شد که بعدها این ایده توسط گروهی از نویسندگان کودک و نوجوان به نحوی توسعه یافت که با یک برنامه مشخص و حداقلی، بتواند به صورت ملی و در میان شهرهای مختلف برگزار شود.
جام باشگاه های کتابخوانی کـودک و نوجوان چنــد مرحله دارد؛ در مرحله نخست معلمان و مربیان کتابخوانی برای تشــکیل باشگاه های کتابخوانی بــا حضــور در کارگاه هایی، آموزش می بینند. سپس گروه های دســتکم 12 نفــره کــودک یــا نوجــوان را دورهم جمع می کنند و یک باشــگاه کتابخوانی تشــکیل می دهند. این باشگاه ها در کتابخانه ها، مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مدرسه ها، مساجد، مرا کز بهزیستی، مجتمع های مسکونی، کانون های فرهنگی و هنــری، سراهای محله، فرهنگسراها و دیگــر مراکز تجمع کودکان و نوجوانان در شهرها و روستاها تشکیل می شوند.
از سال گذشته طرح دوشنبه های کتابخوانی در مهدکودک ها نیز با این جــام پیوند خورد و راه اندازی باشــگاه های کتابخوانی در مهدکودک ها نیــز مــورد توجــه قرار گرفــت. بنابراین به باشگاه های کودک و نوجوان، باشگاه های والدین و کودکان و باشگاه های کـودکان مهدکودکی نیز اضافه شدند.
این باشگاه ها با حضور دستکم هشت کودک تشکیل می شوند. باشگاه های کتابخوانی کودک و نوجوان و باشگاه های مهدکودک ها در سایت شبکه ترویج کتاب‌خوانی ایران کــه دبیرخانـه جشنواره راه اندازی کرده است، ثبت نام می کنند.
باشگاه ها پس از ثبت نام و درج اسامی اعضا با شماره ملی در این سایت و مراجعه به کتابفروشی های عضو طرح جام باشگاه های کتابخوانی در سراسر کشــور امکان استفاده از یارانه 50 درصدی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را پیدا می کنند.
اعضای باشگاه، کتاب هایی را کــه تهیـه کرده اند باهم مبادله می کنند و می خوانند، درباره کتاب های خوانده شده گفت وگو و کتاب ها را داوری و در پایان کتــاب برتر را از نگاه خود انتخاب می کنند و ســپس در نامه هایی به نویسندگان نظر خود را درباره کتاب ها می نویسند و کتاب هایی را که پسندیده اند در فیلم های کوتاه موبایلی به دیگران معرفی می کند.
جام باشـگاه های کتابخوانی کودک و نوجوان رویدادی سـالیانه است که اجرای آن بین شـش تا هشـت ماه طول می کشـد. باشـگاه کتابخوانـی اصطلاح تازه ای نیسـت و در کشـورهای مختلف کلوب های باشـگاه های کتابخوانـی یـا گروه هـای کتابخوانـی وجـود دارد، امـا قطعـا کتابخوانـی کـودک و نوجـوان در ایـن برنامه کاری نو و خلاقانه اسـت که تأثیری بزرگ در کتابخوانی میان کودکان و نوجوانان ایران گذاشته است.
جـام باشـگاههای کتابخوانـی افـزون بر تأثیرات ملموسـی کـه در افزایش کتابخوانی در شـهرهای داوطلب گذاشـته اسـت، تأثیـرات اجتماعی قابل توجه نیز داشته است، بـا توجـه بـه اینکـه اسـاس ایـن باشـگاه ها بـر مشـارکت، کار جمعی، تفکـر انتقـادی و خالقـه و گفتگـو متمرکـز اسـت. کودکان و نوجوانانی کـه در این جام حضـور پیـدا کرده انـد، به گفتـه خانواده هـا و معلمـان در طول یک سـال توانایی های زیادی کسـب کرده اند، اعتماد به نفسشان بالاتر رفته، توانایـی گفتگو و اسـتدلال پیـدا کرده اند و حتـی در فعالیت های درسـی و اجتماعـی موفق تـر بوده اند.
به استناد نظرسنجی ها و گزارشات جمع بندی شده در مورد این طرح، بسـیاری از معلمـان، مربیان و کتابداران داوطلـب ترویج کتابخوانی در سراسـر کشـور از طریق این برنامه در شکلی شـبکه ای به هم پیوسـته اند که حتـی اگـر باشـگاه کتابخوانی تشـکیل ندهند از تجربه های هـم برای ترویج کتابخوانی اسـتفاده می کنند. ایـن برنامـه باعـث همـکاری، مشـارکت و هم افزایی نهادهـای مختلف مردمـی و غیردولتـی، نهادهـای عمومـی و دولتـی بـرای ترویـج کتابخوانی شـده است. .
در سـال نخسـت اجرای این طرح، بیـش از دوهزار و سـال دوم بیـش از پنج هزار تسـهیلگر از سراسـر ایـران در کارگاه هـای جـام باشـگاه ها شـرکت کردنـد.
جام باشگاه های کتاب خوانی کودک و نوجوان، باشگاه های کتاب خوانی اجتماعی، زندان ها، خانواده، صیادان و…. که امروز نامی آشنا برای علاقه مندان به برنامه های کتاب و کتاب خوانی دارد از دل همین ایده های روستایی و شهرهای کوچک و بزرگ به وجود آمده اند که امروز در کشور ما کاربردی شده اند.
طرح تازه کتاب خوانی کودکان و نوجوانان «پویش با کتاب در خانه» که پس از شیوع کرونا از دل این جام برآمد انگیزه ای را به وجود آورد تا خانواده ها به کتاب خوانی بچه ها در ایام قرنطینه کرونا اهمیت بیشتری دهند. کتاب خوانی بچه ها را جدی تر بگیرند و از فعالیت های کتاب خوانی آنها مستنداتی تهیه و در این پویش شرکت کنند.
بسیاری از علاقه مندان نیز با راه اندازی شبکه های کوچک کتاب خوانی و تاسیس کتابخانه های محلی و خانگی در ترویج کتاب و کتاب خوانی کمک بزرگی کرده اند. این مشارکت ها در بهبود برنامه های کتاب خوانی نقش به سزایی دارند و اگر این روند ادامه یابد روزهای خوبی در انتطار کتاب و برنامه های خوانی در کشورمان خواهد بود.