بزرگنمايي:

نسیم گیلان - امیرکبیر مانند عباس‌میرزا نیت صد ساله داشت، این را در راه چهل روزه مهرماه 1227 شمسی میان تهران و تبریز به گوش ناصرالدین‌شاه جوان خوانده بود که رسیدن به تنها وصیت پدربزرگش چیزی نیست جز:«دارالفنون»

دارالفنون تهران نخستین مدرسه مدرن ایران 168 است پیش به همت امیرکبیر در ابتدای خیابان ناصرخسرو بیش از چند میلیون پسر نوجوان ایرانی را در خود جای داد و شاید کمی کم‌تر از آن را به عنوان دکتر و ریاضیدان و وکیل و وزیر و هنرمند و نویسنده و… به تاریخ معاصر ایران اضافه کرد. مرکز علمی مدرنی که نه فقط این 168 سال که برای همیشه تاریخ تنها نام میرزا تقی‌خان امیرکبیر را با خود همراه می‌کند. این مرکز علمی دومین مدرسه مدرن در آسیا بود که بیست سال پیش از تاسیس دارالفنون توکیو و سه سال پس از تاسیس دارلفنون استانبول با حضور دانش‌آموزان افتتاح شد.
دغدغه راه اندازی مدرسه‌ای مدرن در ایران بعد از سوال مهم و معروف عباس‌میرزا از مسیو ژوبر فرانسوی آغاز شد؛ همان سوالی که نایب‌السلطنه پرسید که اجنبی به من بگو چه چیزی تو را بر من برتری می‌دهد؟ اما جوابش را امیرکبیر پیدا کرد. او پیش از آن که به عنوان مربی ناصرالدین‌میرزا انتخاب شود در روسیه و عثمانی زندگی کرده بود و با مراکز تحصیلی جدید آشنا شده بود.پاسخی که باعث شد تا وقتی که هنوز حکم صدارتش امضا نشده در تهران بدنبال زمینی مناسب بود که دارالفنون را در آن جا مستقر کند. این زمین آن طور که در روزنامه وقایع اتفاقیه نوشته شده است در نزدیکی میدان مشق که آن زمان در میدان توپخانه قرار داشت. بخشی از زمین متعلق به منوچهرخان گرجی ملقب به معتمدالدوله بود. جان داود خان به ممنسا (اطریش) و پروسا (آلمان) رفته و شش معلم را به استخدام درآورد. امیر در نامه ای از او خواست که رشته های معلمان از این قرار باشد: یک معلم پیاده نظام، یک معلم توپخانه، یک معلم هندسه، یک معلم معادن، یک معلم حکمت و جراحی و تشریح و یک معلم سواره نظام. او درنامه دیگری حقوق معلمان را به قرار چهارهزار تومان در سال و چهارصد تومان اضافی برای هزینه رفت و آمد قرار داد.بخش نظامی مدرسه در سال1267 تأسیس شد. خود امیرکبیر شخصا بر آن نظارت داشت و با دقت اخبار مربوط به آن را پیگیری می کرد. او اخبار و نامه هایی راکه از طرف جان داود می رسید پیگیری می کرد و می ترسید که معلمها به افتتاحیه مدرسه نرسند. اما دشمنی مخالفان امیر نهایتا به گوش ناصرالدین شاه نشست و باعث عزل این مرد بزرگ شد.جالب آنکه خبر ورود معلمان به ایران در همان شماره از روزنامه وقایع اتفاقیه چاپ شد که خبر عزل امیرکبیر را منتشر کرد. اما عزل امیرکبیر باعث نشد که دارلفنون متوقف شود. این مدرسه در پنجم ربیع الاول سال 1269 قمری برابر با 5 دی ماه 1230 شمسی افتتاح شد و دانش آموزان درس های خود را از همان روز آغاز کردند.
ساختمان دارالفنون دو مرحله و توسط میرزا رضای مهندس ـ 1230 شمسی /1269 ق ـ و مارکف روسی ـ 1308 شمسی ـ ساخته شده است به استناد متون تاریخی و نقشه های به جای مانده در مرحله نخست حیاط قدیمی و و مرکزی به اضافه 64 اتاق ساخته شده است. در مرحله اول این بنا از فاصله میدان ارگ تا دربخانه ارگ سلطنتی امتداد داشت.
نخستین خبر راه اندازی دارالفنون تهران در شماره 29 روزنامه وقایع اتفاقیه به تاریخ 23 شوال 1267 برابر با 30 مرداد 1230 شمسی منتشر شد. در این خبر آمد:« پارسال امنای دولت علیه بنا گذاشتند که در میان ارگ سلطانی طهران تعلیم‌خانه‌ بسازند که علوم و صنایع در آن‌جا تعلیم وتعلم شود و از آن وقت‌هم مشغول این عمارت هستند. ولکن هنوز تمام نشده است و چون‌که کارش خیلی است و تمام کردنش طول دارد. »
مدرسه اما زمانی تمام شد که چند هفته قبلترش امیرکبیر از صدارت برکنار و به کاشان تبعید شده بود. همان روزهایی که دشمنان امیر نقشه کشتن او را می‌کشیدند. مدرسه در روز 5 دی 1321 شمسی با حضور ناصرالدین‌شاه و معلمان فرنگی که با استقبال سردی به ایران رسیده بودند و شاگردانی که از طبقات خاص بودند کار خود را آغاز کرد. در ابتدا دارالفنون از دو بخش علمی و نظامی تشکیل شده بود. در روزنامه وقایع اتفاقیه آمده است:«در روز یکشنبه پنجم ماه ربیع نخستین از سال 1268 هجری مطابق سنه خامسه از جلوس سعادت مانوس، مدرسه مبارکه دارالفنون، واقعه در ارک محروسه تهران که بنا و انشاء از سال سابق شروع شده بود بر حسب امر فرمان مطاع افتتاح شد و از آن تاریخ علوم مستظرف و فنون مستحدث و صنایع مستغرب که حکمای اروپا اساس آن‌ها را در ظرف چندین قرن برپا ساخته بودند در این تأسیس با تقدیس انتشار همی گرفت و اشتهار همی پذیرفت.»
در بخش علمی طب مهمترین درسی بود که در این مدرسه تدریس می‌شد. دارالفنون تا سال 1300 به عنوان مدرسه عالی و نوعی پلی‌تکنیک بود. اما از این دوره به بعد با راه‌اندازی دانشسرای عالی تبدیل به دبیرستان شد.
80 سال بعد از ساخته شدن دارلفنون یعنی در سال 1308 بنای مدرسه به شیوه مدرن‌ترین توسط مارکف روسی طراحی و ساخته شد. این مدرسه تا سال 1369 به عنوان مدرسه و مرکز آموزش ضمن خدمت مورد استفاده قرار می گرفت. در سال 78 بعد از کشمکشهای زیاد به شماره 1748 در فهرست آثار ملی ثبت شد و قرار شد به عنوان موزه آموزش و پرورش تغییر کاربری دهد.