بزرگنمايي:

نسیم گیلان - نخستین هنرستان فنی تهران و ایران در اردیبهشت 1286 در جنوب خیابان قوام‌السلطنه (سی‌تیر) کنونی کار خود را آغاز کرد.

اردیبهشت سال 1399 که گذشت نخستین هنرستان صنعتی ایران در تهران 113 ساله شد. هنرستانی که بعد از گذر از یک قرن و 13 سال همچنان درهایش به سوی دانش‌آموزان باز است و قدیمی‌ترین مدرسه فعال کشور.
هنرستان صنعتی پسران تهران یک سال بعد از امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین‌شاه در اردیبهشت 1286 شمسی در همسایگی بیمارستان دولتی با همکاری آلمانی‌ها افتتاح شد. درست است که دارالفنون بخش فنی داشت، اما میزان دروس فنی و مهندسی که در این مدرسه تدریس می‌شد کافی نبود و نمی‌توانست متخصصانی را تربیت کند که جای متخصصان فرنگی را بگیرد. ایده راه‌اندازی این هنرستان را محمودخان احتشام‌السلطنه داد. او چندسالی وزیر مختار ایران در برلن بود و در آن جا از نزدیک با مدارس صنعتی آلمان آشنا شده بود. در بازگشت به ایران نیز چند سالی در انجمن معارف دست به تاسیس مدارس ابتدایی و متوسطه زد. در سال 1286 احتشام‌السلطنه به عنوان دومین رییس مجلس بر صندلی ریاست خانه ملت تکیه زد. او پیش از این سال از آلمانی‌ها دعوت کرده بود که به ایران بیایند و همراه دولت ایران مدرسه صنعتی بسازند.
نقشه ساختمان مدرسه و ساختمان آن را مهندسی آلمانی به اسم «اتوشولتس» برعهده گرفت. معمار ساختمان نیز استاد عبدالله میرزا بود. زمین این مدرسه را دولت وقت به صدارت «ناصرالملک قره‌گوزلو» که خودش از تحصیلکردگان آکسفورد بود در اختیار گروه آلمانی گذاشت. این زمین که در شمال غربی میدان مشق و ابتدای خیابان رفاییل بود هشت هزار متر مربع مساحت داشت. دولت ایران از بودجه سالیانه هشت‌هزار تومان مدرسه پنج‌هزار تومان و دولت آلمان سه هزار تومان را پرداخت می‌کرد. این مدرسه با چهل دانش‌آموز بین 8 تا 18 سال فعالیت خود را 17 اردیبهشت 1286 آغاز کرد. تاریخ تاسیس مدرسه و نام مهندس آلمانی و معمار ایرانی آن هنوز هم روی سنگ کوچکی کنار پله ورودی اتاق مدیر مدرسه نصب شده است. مدرسه با نام مدرسه ایران و آلمان به مدیریت دکتر «ولفانگ اشترونگ» افتتاح شد.
این مدرسه نخستین مدرسه ایران بود که زبان آلمانی در آن تدریس می‌شد. در کنار آن استاد «محسن گرانمایه» و «شیخ محمدعبده» زبان فارسی و عربی را به دانش‌آموزان تدریس می‌کردند.
مدرسه آلمانی بسیار زود توانست در میان خانواده‌های تهرانی جای خود را باز کند و در چهار سال ابتدایی میزان دانش‌آموزان آن به 250 نفر رسید. در اولین جشن فارغ‌التحصیلی مدرسه «پرنس رویس» وزیر مختار آلمان شرکت کرده بود. اما این روند با آغاز جنگ جهانی اول و ورود متفقین به ایران کند شد. روس‌ها و انگلیس‌ها به خاطر کمک‌های آلمانی‌ها به مدرسه در سال 1295 آن را تعطیل کردند.
اما مدرسه کمتر از یک ماه بعد از کودتای 1299 پهلوی اول یعنی در 16 فروردین 1300 با کمک هزینه 10 هزار تومانی دولت برای ترمیم و بازسازی بازگشایی شد. دولت یک شرط برای ادامه کار مدرسه گذاشت و آن هم افزودن آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در مدرسه بود.
چند ماه بعد مدرسه سه متخصص آلمانی را برای تدریس و ریاست مدرسه استخدام کرد. در بهمن 1303 مدرسه به نام هنرستان فنی تهران معروف شد و رشته‌های فلزکاری و آهنگری و رنگرزی و نساجی هم به این درس‌ها اضافه شدند. از معلمان معروف مدرسه می‌توان به نیما یوشیج و بزرگ علوی و نظام وفا اشاره کرد. بزرگ علوی را از همین مدرسه دستگیر کردند و به زندان شهربانی در میدان مشق بردند. عبدالحسین میکده نیز ناظم مدرسه بود. در فاصله سالهای دهه 1310 تا 20 در فاصله 200 متری این هنرستان هنرستان صنعتی دختران نیز ساخته و کار خود را آغاز کرد.
معلمان آلمانی مدرسه یک بار دیگر هم در سال 1320 تا 28 از ایران اخراج شدند. اما بعد از پایان جنگ و بازگشت آرامش به آلمان بار دیگر متخصصان آلمانی به این مدرسه بازگشتند و مدرسه تا امروز به کار خود ادامه داده است. این مدرسه مقدمه‌ای بود برای تاسیس دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه صنعتی ایران.
پژوهشگر: فرزانه ابراهیم زاده