بزرگنمايي:

نسیم گیلان -
این همه گل‌زن در مدارس، دور از چشم دروازه‌بان
٤١١
٠
روزنامه شهروند / متن پیش رو در شهروند منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
بوی «گل» در مدارس دبیرستانی ایران حالا چنان پیچیده که دیگر خبری از تکذیب‌های همیشگی نیست و مسئولان هم از لزوم چاره‌جویی می‌گویند؛ اوایل دهه 80 یعنی حدود 28‌سال پیش آمار اعتیاد دانش‌آموزان دبیرستانی ایران حدود نیم‌درصد بود، اما این عدد ثابت نماند و در ‌سال 90 به یک‌درصد و حالا هم به حدود 2‌درصد رسیده است.
همین هفته پیش «اسکندر مومنی»، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد آمار تازه اعتیاد در جمعیت دانش‌آموزی را 2.1‌درصد و ماده مصرفی شایع در بین این قشر از جامعه ایران را «گل» دانست. این عدد با توجه به جمعیت دانش‌آموزان متوسطه دوم در ایران و در ‌سال تحصیلی 96 یعنی یک‌میلیون و ٩٤٤‌هزار و ٢٥٠ نفر، از اعتیاد دست‌کم40‌هزار و 829 دانش‌آموز ایرانی حکایت دارد؛ این درحالی است که بعضی از کارشناسان اجتماعی و مسئولان مرتبط با این موضوع، آمار اعتیاد دانش‌آموزی را چندین برابر این عدد می‌دانند. مانند همین اختلاف‌نظر درباره آمار اعتیاد دانش‌آموزی، دلایل گرایش دانش‌آموزان و راه‌های مقابله هم محل اختلاف است، هرچند درباره امکان بحران‌سازبودن این اعتیاد حالا دیگر مسئولان و کارشناسان هم‌عقیده‌اند. این‌که چه عواملی سبب شد تا آمار نیم‌درصدی اعتیاد دانش‌آموزی در‌ سال 80 به ١/٢درصد در‌ سال 98 برسد؟
بعضی دانش‌آموزان مصرف گل را افتخار می‌دانند
مصرف موادمخدر و در رأس آنها گل در بعضی مدارس به جایی رسیده که تعدادی از دانش‌آموزان ابایی از بیان مصرف آن ندارند و گاهی حتی سابقه و تجربه مصرف را با نوعی افتخار تعریف می‌کنند؛ این فصل ‌مشترک سخنان تعدادی از معلمان مدارس در گفت‌و‌گو با «شهروند» است. معلمی در یکی از شهرهای غربی کشور درباره میزان مصرف موادمخدر در مدرسه محل تدریسش به «شهروند» می‌گوید: «امسال من یک کلاس پنج نفره داشتم که سه نفر تمام موادمخدر ممکنه رو تست کرده بودند. یک نفر در همین ‌سال تحصیلی زندان رفت و همچنان زندان است و دانش‌آموز دیگری هم سابقه زندان داشت که البته می‌گفت دیگر هر نوع موادی را کنار گذاشته است. دانش‌آموز سوم، تجربه مصرف هر نوع موادمخدری را دارد.» او درباره دیگر کلاس‌های محل تدریسش در این مدرسه هم می‌گوید: «یک کلاس ٩ نفره هم داشتم. یک نفر معتاد بود، سه نفر تجربه مصرف داشتند و جالب این‌که پدر یکی از این دانش‌آموزان هم فروشنده مواد بود، اما خودش حتی تجربه هم نکرده بود. بقیه را اطلاع ندارم. یک کلاس ٣٠ نفره هم بود که بالای ١٠ نفرشان هر روز به اصطلاح خودشان سیگاری می‌کشیدند و گهگاهی هم مصرف تریاک داشتند. یک دانش‌آموز دیگر هم فروشنده مواد بود. کلا در مدرسه ما خیلی اوضاع خراب و اینها مواردی بود که من از زبان خود دانش‌آموزان شنیده بودم که به قطعیت، آمار بیشتر از این است. البته بقیه مدارس شرایط بهتری دارند.» مدرسه محل تدریس این معلم، هنرستان است که در این شهر دانش‌آموزانی با معدل پایین در آن مشغول به تحصیل‌اند. «حسین» هم معلمی در دبیرستان متوسطه اول در منطقه ١١ تهران است و آن‌طور که می‌گوید میزان مصرف مواد دانش‌آموزان این مدرسه بیش از آمار رسمی اعلام شده است. او با این توضیح که تعداد زیادی از دانش‌آموزان این مدرسه شرایط اقتصادی مناسبی ندارند و حتی تعدادی از آنها به دست‌فروشی مشغول‌اند، می‌گوید: «اینجا متوسطه اول است، ولی با همین وجود تعداد زیادی تجربه مصرف ماری‌جوانا دارند. مصارف دیگر را ندیدم داشته باشند، ولی سیگار و سیگاری زیاد مصرف می‌کنند.» او درباره آمار تقریبی تعداد دانش‌آموزان این مدرسه با سابقه استفاده از مواد هم می‌گوید: «فرض کن از ٣٠٠ دانش‌آموز، مثلا ١٥ تا ٢٠ نفر مصرف می‌کنند. درباره مصرف سیگار هم یک‌بار سرکلاس از دانش‌آموزان پرسیدم؛ از ٣٠نفر، بیشتر از ٢٠ نفر سابقه یکبار مصرف را داشتند.»
چرا «گل»؛ دانش‌آموزان چه می‌گویند؟
دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر هفته پیش و در نشست خبری خود با اصحاب رسانه در آستانه روز جهانی مبارزه با موادمخدر، درباره دلیل گرایش دانش‌آموزان به ماده مخدر گل گفته بود: «متاسفانه قاچاقچیان بسته‌های جدید و رنگین را با تبلیغات گسترده تبلیغ می‌کنند و طبیعی است که هدف آنها نوجوانان هستند و قاچاقچیان با تأکید بر بی‌ضرربودن این کار را شروع می‌کنند.» گفته‌های تعدادی از دانش‌آموزان اما نشان می‌دهد که موضوع فراتر از جذابیت بسته‌های رنگین است. «ایمان» دانش‌آموز پایه یازدهم در یکی از مدارس صادقیه تهران است که می‌گوید هفته‌ای چندبار و به صورت تفریحی با دوستانش گل می‌کشد. او در این‌باره می‌گوید: «اول این‌که همه ‌جا گل می‌کشن و فقط ایران نیست. ما در ترکیه و حتی کانادا و آمریکا فامیل داریم و اونجا هم توی مهمونی‌ها گل می‌کشند. فقط ما نیستیم که. بعد هم گل اینجور نیست که اعتیاد داشته باشه و جذابه خب. تفریحه برای ما.» آن‌طور که این نوجوان 17ساله می‌گوید، یکی دیگر از دلایل گرایش دانش‌آموزان به گل، به الگوهای آنها برمی‌گردد: «ببین خیلی از رپرها گل می‌کشن دیگه. اصلا تکست‌شون رو روی چتی می‌نویسن و اصلا موزیک‌شون جوریه که اگه تجربه علف نداشته باشی، نمی‌دونه درباره چه حرف می‌زنه.»
مشابه این سخنان را دانش‌آموزان دیگری هم مطرح می‌کنند هرچند که بعضی از دلایل آنها هم متفاوت است. «محسن» دانش‌آموز دیگری در منطقه 12 تهران است که می‌گوید برای تمرکز به سمت گل رفته است. او که کلاس دهم است، در این‌باره می‌گوید: «من بیش‌فعالم. از بچگی بودم. به همین خاطر اصلا نمی‌تونم تمرکز کنم. اولین‌بار که گل کشیدم، انگار رها شده بودم، همه چی آروم بود و روی هر موضوعی می‌تونستم فکر کنم. بعضیا فاز رو خراب می‌کنن و می‌افتن رو دور خنده اما برای همه که این‌طور نیست. نمی‌خوام توجیه کنم ولی جریان خود من اینه.» توضیحات دانش‌آموزان به همین‌جا ختم نمی‌شود و تعدادی دیگر هم از مضرات این ماده سخن می‌گویند و توجیهی برای مصرف خود ندارند. «علی» دانش‌آموز یکی از مدارس غیرانتفاعی تهران است و در این‌باره می‌گوید: «آقا در این‌که بده شکی نیست، اینو می‌دونم اما باز سراغش می‌رم. یه وقتایی حس خوبی می‌ده. خودم فکر می‌کنم به دلیلی که ما می‌ریم سراغش، راحتی کاره. خیلی راحت می‌شه خرید و خیلی راحت هم می‌شه کشید. کسی هم نمی‌فهمه.» می‌خندد و می‌گوید: «البته جدی‌جدی می‌خوام دیگه نکشم. فقط نمی‌دونم برای اون فاز آهنگ‌گوش‌کردنش چه کار کنم.»
آمار مصرف واقعی چقدر است؟
آمار رسمی می‌گوید، ١/٢‌درصد دانش‌آموزان متوسطه دوم در ایران معتاد‌ند اما بعضی کارشناسان و مسئولان اعتقاد دارند که عدد واقعی فراتر از چنین آماری است. در این‌باره یکی از مدیران مرتبط با موسسات نظرسنجی که نمی‌خواهد نامی از او در این گزارش منتشر شود، می‌گوید: «آمار در این زمینه محرمانه است اما به طورکلی می‌توان گفت که عدد اعتیاد دانش‌آموزی بیشتر از آمار اعلام شده است.» پیش از این «رسول خضری»، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی هم چنین موضوعی را مطرح کرده بود. او در چندین مصاحبه گفته بود که «آمارهایی ارایه شده در رابطه با اعتیاد که به هیچ‌وجه درست و قابل اعتماد نیستند و در واقع تنها یک‌پنجم آمار واقعی اعتیاد ارایه می‌شود. این درحالی است که باید با مردم به صورت شفاف صحبت کرد و آمارها به صورت درست و واقعی به جامعه ارایه شود.» موضوع دیگر هم اما به نحوه به دست‌آوردن آمار دانش‌آموزان معتاد برمی‌گردد؛ به‌عنوان مثال پیش از این «سعید صفاتیان» رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص نظام در گفت‌و‌گویی درباره آمار اعتیاد ١/٢درصدی دانش‌آموزان گفته بود: «آمارهای ثبت‌شده فقط شامل آمار دانش‌آموزانی می‌شود که به مراکزدرمانی مراجعه کرده‌اند و بسیاری از کسانی که اقدام به ترک نکرده‌اند، در این آمار لحاظ نشده‌اند.» به عبارت دیگر و براساس توضیح رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص نظام، سالانه حدود 40‌هزار و 829 نفر از دانش‌آموزان ایرانی برای ترک موادمخدر به مراکزدرمانی مراجعه می‌کنند.
آمار بالاتر اعتیاد دانش‌آموزی درخانواده‌های آسیب‌دیده و کم‌بضاعت
«تغییر جهت مصرف گل از شمال به جنوب پایتخت»؛ این خبر که در ماه‌های گذشته و از زبان مسئولان مختلف بیان شده است، مدارس و دانش‌آموزان را هم در برمی‌گیرد و حالا مصرف گل در مدارس مناطق محل زندگی اقشار کم‌درآمد بیشتر شده است. پیش از این «حسین اردلان» رئیس پایگاه نهم مبارزه با موادمخدر تهران در این‌باره گفته ‌بود: «دامنه اعتیاد به مصرف ماده مخدر صنعتی گل در گذشته شمال پایتخت را شامل می‌شد ولی امروزه مصرف این ماده مخدر در جنوب تهران رو به افزایش است و مصرف این ماده صنعتی امسال در جنوب پایتخت 10‌درصد افزایش یافته است.»
«سعید منتظرالمهدی» سخنگو و معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر ریاست‌جمهوری هم پیش از این، تغییر جهت را مربوط به سراسر ایران و نه فقط پایتخت دانسته بود: «در جامعه کارگری و محیط‌های دانش‌آموزی مصرف ماده مخدر گل بیشتر گزارش شده، بنابراین مصرف جوانان جنوب پایتخت نیز از این قاعده مستثنی نیست.» در این‌باره «محمدحسن داوودی‌شمسی»، معلم و مدیر مدرسه «صبح رویش»، اولین مدرسه تخصصی کودکان کار در ایران به «شهروند» می‌گوید: «در بین بچه‌های کار و به‌طورکلی اقشار آسیب‌دیده جامعه آمار اعتیاد بیشتر است. موضوع مثل این است که بگوییم با مصرف چربی اضافه‌وزن پیدا می‌کنیم و اگر این را بگویم حرف تازه‌ای نیست. کودکان کار به این دلیل که از خانواده‌های آسیب‌دیده می‌آیند و در برخی موارد خانواده کودکان کار مواد مصرف می‌کنند، آمار اعتیاد بالاتری نسبت به میانگین رسمی اعلام‌شده دارند.» او ادامه می‌دهد: «دقیق‌تر این‌که بگوییم بیشتر کودکان کار معتاد نیستند ولی آمار اعتیاد در بین کودکان کار نسبت به آمار رسمی درباره آمار دانش‌آموزان عادی بیشتر است.»
آموزش پرهیز از موادمخدر چه جایگاهی در مدارس دارد؟
سال 95 با همکاری قوه‌قضائیه، بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد‌مخدر و چندین نهاد دیگر طرح نماد «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» به ‌صورت پایلوت در نظرآباد استان البرز آغاز شد و در ‌سال سوم طرح یعنی ١٣٩٧، ٢٧میلیارد تومان برای اجرای «نماد» به آموزش و پرورش اختصاص دادند. نتایج حاصل از این طرح درخصوص اعتیاد دانش‌آموزان و براساس گفته‌های «منصور کیایی»، مدیرکل دفتر مراقبت از آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به این صورت بود که «حدود 100هزار نفر از دانش‌آموزان کشور در معرض خطر اعتیاد هستند؛ به‌طوری که برخی از این دانش‌آموزان یا تجربه مصرف را داشته یا در معرض این آسیب قرار دارند، اما حدود 10هزار نفر از دانش‌آموزان کشور از نظر اعتیاد در مرحله‌ای قرار دارند که پس از تجربه مصرف اولیه به مصرف خود ادامه داده و امروزه نیازمند درمان هستند.» براساس گفته‌های مدیران آموزش و پرورش، این طرح و موارد مشابه از ضرورت آموزش بیشتر حکایت دارد؛ هرچند که درباره نوع این آموزش‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد. داوودی‌شمسی که مدیریت مدارس «صبح رویش» مختص به کودکان کار را برعهده دارد، در این‌باره می‌گوید: «تجربه می‌گوید این آموزش باید فراتر از کتاب درسی و به صورت آموزش زندگی باشد. خیلی از موارد مطرح‌شده در کتاب درسی ممکن است حالت درسی و تکلیف به خود بگیرد که تکلیف هم معمولا جنبه تاثیرگذاری روی زندگی نخواهد داشت.» مشابه این سخنان را معلمان دیگری هم مطرح می‌کنند و از لزوم آموزش‌های جدی‌تر هم برای خانواده‌ها و هم معلمان می‌گویند.