چاپ

نسیم گیلان -
عربستان برسر دوراهی؛ نا امنی یا مذاکره
٠
٠
شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
سفر جواد ظریف به کویت بخشی از روند گفت‌وگوهایی است که اخیرا در منطقه پی گرفته شده است. هم‌زمان با این گفت‌وگوها، تحولات دیگری را نیز در هفته‌های اخیر در منطقه شاهد بوده‌ایم. درباره چشم‌انداز این تحولات، گفت‌وگویی داشته‌ایم با محمدصالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و کارشناس مسائل خاورمیانه.
آقای ظریف سفر خود به کویت را به پایان رساند و اخیرا هم سفری به قطر داشت؛ به نظر شما ظریف در این سفرها چه هدفی را دنبال می‌کند و برنامه‌اش در این راستا چیست؟
من فکر می‌کنم سفر ظریف به کویت، ادامه گفت‌وگوهای وزارت خارجه ایران با کشورهای دوست منطقه خلیج فارس است؛ مثل کویت، قطر و عمان. ظریف هفته پیش به قطر سفر کرد و با امیر قطر گفت‌وگو داشت و امروز [یکشنبه] هم با ولیعهد کویت شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح ملاقات داشت، چون ظاهرا امیر کویت بیمار است و نتوانسته برای دیدار حاضر شود. طبق اطلاعاتی که من دارم، در این دیدار کویت خیلی از طرح‌هایی که ایران برای منطقه مطرح کرده استقبال کرده است.
آمریکا الان به‌دنبال تشکیل تحالفی بین کشورهای منطقه و بعضی از کشورهای جهان است؛ برای به قول خودشان امنیت خلیج فارس. دو روز پیش هم کنفرانسی در لهستان بود که در ادامه کنفرانس سه هفته پیش بحرین بود.اطلاعات من می‌گوید که هم قطر و هم کویت از این رویکرد ایران استقبال کرده‌اند. مخصوصا این حرف ظریف با استقبال ولیعهد کویت همراه شد که به وضوح به او گفت ما که صاحبان اصلی منطقه هستیم، نباید اجازه بدهیم دیگران امنیت منطقه را به خطر بیندازند.وزیر امور خارجه عراق هم 10 روز پیش خبر داده که دارد کارهایی انجام می‌دهد برای شکل‌گیری یک نیروی عربی برای سلامت خلیج فارس؛ نگفته با ایران یا بدون ایران. من فکر می‌کنم این در همان چارچوب رویکرد ایران است که کشورهای منطقه حامی امنیت خلیج فارس باشند و اجازه ندهند نیروهای جدید، از آمریکا یا دیگران وارد آب‌های منطقه شوند.منتها من یک نظریه دارم. رئیس‌جمهور آمریکا خودش هم چندبار گفته است که امنیت خلیج فارس برای ما خیلی مهم نیست ولی برای کشورهای آسیایی مثل چین، ژاپن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی خیلی مهم است. بعدتر هم گفته‌ است نیرویی که می‌خواهیم تشکیل دهیم، 90 درصد از مخارجش را بقیه باید متحمل شوند. فکر می‌کنم آمریکا می‌خواهد یک باج‌گیری دیگر داشته باشد. اتفاقات تجاری بین چین و آمریکا را هم باید در نظر بگیریم؛ مخصوصا که بیشترین نفت چینی‌ها از تنگه هرمز وارد می‌شود.
گفت‌وگوی شفاف و واضح با کشورهای خلیج فارس مثل کویت، قطر و عمان خیلی برای امنیت منطقه مهم است و همین‌طور روابط حسنه بین ایران و این کشورها. الان صحبت‌هایی هست که احتمال می‌رود روابط امارات با ایران خوب شود. اگر بشود فکر می‌کنم به نفع جمهوری اسلامی ایران و کل کشورهای منطقه است.
اخیرا علاوه بر سفرها و دیدارهایی که اشاره کردید، یک هئیت یمنی و یک هیئت اماراتی هم قبل‌تر از آن به ایران آمدند. درحالی‌که مدت‌ها بود بین دستگاه دیپلماسی ایران و کشورهای منطقه این‌طور تعاملات نبود، حالا در این فاصله این دیدارها شدت و سرعت یافته‌اند. این را چطور ارزیابی می‌کنید؟
شخصا اعتقاد دارم دولت روحانی در دوره اول و نیز دوره دوم کمی در این زمینه کوتاهی کرد. دولت وقتی با 1+5 مذاکره برجام را داشت، با کشورهای حوزه خلیج فارس روابط حسنه‌ای نداشت. فکر می‌کنم دولت کوتاهی کرد که نتوانست روابط با این کشورها را در چارچوب مذاکرات بگذارد و این کشورها نسبت به ایران دغدغه داشتند. البته بعضی از این کشورها با عربستان وارد روابطی شدند و مسائل یمن ایجاد شد و ضمنا روابط ما با این کشورها تحت شعاع مسائل سوریه نیز بود. در کل چهار سال اول دولت روحانی، مراودات خوبی نداشتیم. فقط ایران هم مقصر نبود. از طرفی شاید مسائلی مثل اتفاقات سفارت عربستان در تهران هم تأثیرگذار بود. در کل ما دوستانی در منطقه داشتیم، مثل کویت، قطر و عمان که در دوره اول روحانی کار بخصوصی درباره آنها نشد و در دوره دوم هم آن چیزی که باید و شاید نداشتیم.الان در یک سال اخیر و بعد از خروج آمریکا از برجام، ما کمی دیپلماسی را با کشورهای حوزه خلیج فارس فعال کردیم. من فکر می‌کنم دیر کردیم اما می‌گویند دیررسیدن بهتر از هرگزنرسیدن است؛ نه فقط در دیپلماسی، بلکه در چارچوب‌های فرهنگی، دانشگاهی و هنرمندان نیز. این مراوادت خیلی تأثیرگذار است. مردم کویت، قطر و عمان استعدادش را دارند. باید حرکتی حساب‌شده و با برنامه‌ریزی داشته باشیم که فکر می‌کنم تأثیر داشته باشد و به نفع روابط دوجانبه است. مراودات این‌چنینی حتی در روابط ایران با عربستان و بین دو ملت هم می‌تواند تأثیرگذار باشد.
امارات به تازگی علائمی برای بهبود رابطه با ایران ارسال و تلاش‌هایی هم در جهت حل بعضی از مواضع اختلاف با ایران کرده ‌است. عربستان هم نشانه‌های بی‌سابقه‌ای فرستاده از قبیل ابراز تمایل نماینده‌اش در سازمان ملل به گفت‌وگو با ایران، در حالی که پیش‌تر از پیشنهادات ایران در این زمینه استقبال نمی‌شد. تحلیل شما از این رویکردهای تازه و آینده‌آنها چیست؟
اینها الان به بن‌بست سیاسی رسیده‌اند. این را چون به نفع ماست نمی‌گویم. الان حدود شش سال است که مسئله یمن لاینحل مانده است. یکی از تحلیلگران سیاسی لبنان اخیرا می‌گفت درست است که بن‌سلمان در داخل خیلی اصلاحات کرد اما در روابط عربستان با همسایگان هیچ اصلاحاتی نکرد و عملی هم نکرد. سیاست‌های عربستان در قبال کل کشورهای منطقه به بن‌بست رسیده ‌است. در عراق، سوریه، فلسطین، لیبی، سودان، در لبنان حتی با طرفداران عربستان هم به بن‌بست رسیده‌ است و اول از همه هم که در یمن. این را فقط ما نمی‌گوییم، همه دارند می‌گویند. عربستان دو راه دارد؛ یا به همین روند ادامه دهد که به نتیجه هم نمی‌رسد و در افق هم چیز بخصوصی دیده نمی‌شود. راه دوم اینکه بیاید و مذاکره کند، یا با انصارالله و حوثی‌ها، یا به کمک ایران.الان 80 سال است دولت عربستان تشکیل شده است، قبل از جنگ‌های جهانی اول و دوم. در این 80 سال تا الان ندیدیم یک گلوله از خارج از عربستان داخلش بیفتد. حالا 10 هواپیما از یمن می‌روند در نزدیکی مرز عربستان با امارات مواضع عربستان را می‌زنند. موشک‌ها، هواپیماها و پهپادها به مناطقی نزدیک به ریاض یا جده یا ابها حمله می‌کنند. درست است که حوثی‌ها نتوانسته‌اند خیلی فشار بیاورند ولی اینکه هواپیماها و موشک‌ها می‌آیند، خیلی برای عربستان مهم است و فکر می‌کنم متوسل‌شدن به جمهوری اسلامی ایران برای تمام‌شدن جنگ، راه‌حل درستی است. امارات هم همان هیئت گارد ساحلی‌اش که به ایران آمد، یک نشانه ایجابی بود.نه عربستان می‌تواند ایران را از منطقه دور کند و نه ایران عربستان را. قبلا هم گفته‌ام و سه، چهار سال است می‌گویم و به عربستانی‌ها هم گفته‌ام: اگر بناست بعد از دو سال، پنج سال، 10 سال یا 20 سال پشت میز بنشینیم و گفت‌وگو کنیم، چرا الان ننشینیم. الان اگر بنشینیم، می‌توانیم خیلی از مشکلات امنیت منطقه را با گفت‌وگو حل کنیم و فکر می‌کنم کشورهای حاشیه خلیج فارس هم به این نتیجه رسیده‌اند. قبلا در سوریه می‌خواستند اسد ساقط شود که نشد. با حوثی‌ها هم نشد. فکر می‌کنم اگر گفتمان گفت‌وگو بین ایران و دیگر کشورهای خلیج فارس حاکم شود، نمی‌گویم قطعا به نتیجه مثبت می‌رسد اما قطعا از گفتمان فعلی بهتر خواهد بود.