چاپ

نسیم گیلان - رابطه ایران با اوکراین و کانادا به کدام سمت می‌رود
سایز متن الف الف
لینک کوتاه در کلیبرد کپی شد! http://akhr.ir/6062684
٢٧٥
٠
شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
روزهای اول پس از حادثه بیش از هر چیز به سوگواری گذشت. حتی وقتی مشخص شد هواپیما «سقوط» نکرده و «ساقط» شده است، دولت‌های کانادا و اوکراین بیش از هر چیز به رسیدگی به قربانیان می‌پرداختند و موضع ایران نیز، لااقل در فضای بین‌المللی و از زبان وزیر خارجه به عنوان صدای رسمی ایران در گفت‌وگو با دیگران، عذرخواهی و وعده همکاری بود. بین دو کشور نیز گفت‌وگوهای دیپلماتیک در این‌باره کم‌وبیش برقرار بود. اما حالا به نظر می‌رسد آن روزها گذشته است. مقامات دو کشوری که مدعیان اصلی حادثه هستند، حالا لحنی تندتر در مقابل ایران گرفته‌اند و در مقابل، ادبیات مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز تغییر کرده ‌است.
در آخرین موضع‌گیری در این‌باره، وزیر خارجه اوکراین مانند همتای کانادایی‌اش، بار دیگر از ایران خواسته ‌است جعبه سیاه هواپیمای سرنگون‌شده اوکراینی را برای بررسی به این کشور ارسال کند اما به این درخواست اکتفا نکرد. به گزارش رادیو فرانسه به نقل از بلومبرگ، وادیم پریستایکو، خواستار شناسایی زنجیره افراد دخیل در شلیک موشک به این هواپیما شد. پریستایکو دیروز با حضور در یک نشست خبری در رم، گفت: «موضوع جعبه سیاه و همکاری با تهران پس از سرنگونی هواپیما از همان ابتدا، بسیار دشوار بود اما اوکراین به تلاش‌های خود برای پیگیری در این زمینه ادامه می‌دهد». وی تأکید کرد برای انجام تحقیقات درباره چگونگی سرنگونی هواپیمای مسافربری تهران-کی‌یف که ماه گذشته با دو موشک پدافند هوایی سپاه پاسداران سرنگون شد، دسترسی به اطلاعات جعبه سیاه ضروری است. وادیم پریستایکو افزود دولت اوکراین در حال هماهنگی با پنج کشور دیگر است تا سرانجام به جعبه سیاه این هواپیما دست یابند. وزیر امور خارجه اوکراین در ادامه گفت: «مسئله این نیست که یک سرباز دست ‌به ‌اسلحه برده و واکنش اضافه‌ای نشان داده است، ما می‌خواهیم سلسله‌مراتب فرمان شلیک به این هواپیما مشخص شود و بدانیم چه کسی این دستور را داده است تا دادگاهی شود». حرف‌های پریستایکو درباره دادگاهی‌شدن آمر این شلیک در حالی مطرح می‌شود که پیش‌تر، رئیس‌جمهور اوکراین هم گفته ‌بود دولتش این پرونده را در دادگاه‌های بین‌المللی پی می‌گیرد. ولودیمیر زلنسکی این موضوع را پس از آن مطرح کرد که رسانه‌های کشورش، مکالمه ضبط‌شده خلبان یک هواپیمای دیگر را با برج مراقبت فرودگاه مهرآباد منتشر کردند. در این مکالمه خلبان از مشاهده موشکی در حال حرکت و سپس یک انفجار با برج مراقبت سخن می‌گوید و برج مراقبت از چندوچون ماجرا اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. زلنسکی بعد از انتشار این مکالمه ضمن متهم‌کردن دولت ایران به باخبربودن از جزئیات ماجرا از روز اول گفت. در روزهای اول پس از ماجرا، کارشناسان کشورش که برای بررسی حادثه به تهران رفته ‌بودند، به هیچ اسناد و شواهدی دسترسی نداشته‌اند. لحن زلنسکی در این گفت‌وگو تفاوتی آشکار با موضع‌گیری‌های پیشینش داشت که احتمالا در کنار ماجرای انتشار مکالمه، حاکی از کلافگی او از کندی روند پیشرفت پرونده بود.
واکنش مدیر کل سوانح سازمان هواپیمایی کشورش احتمالا آشکارترین نقطه چرخش ایران در مواضع خود نسبت به حادثه هواپیمایی بود. حسن رضایی‌فر در واکنش به این گزارش، اقدام طرف اوکراینی در انتشار این مکالمه را عجیب خواند و گفت: «این فایل از مجموعه اسنادی بوده که در تیم مشترک بررسی سانحه هوایی در اختیار گروه کارشناسان اوکراینی قرار گرفته است. این اقدام اوکراینی‌ها سبب شد دیگر هیچ سندی به آنها ارائه ندهیم». این موضع ایران از سوی منتقدانش به عنوان حرکتی برخلاف قوانین بین‌المللی هواپیمایی توصیف شد، اما حرف‌های رضایی‌فر، با خودداری ایران از ارائه جعبه سیاه هواپیما به طرف‌های خارجی هماهنگ است.
ارسال جعبه سیاه برای بررسی از درخواست‌هایی است که چندین بار از سوی مقامات دو کشور تکرار شده ‌است. پیش از موضع‌گیری اخیر وزیر خارجه اوکراین و اواخر هفته گذشته، همتای کانادایی او همین درخواست را از ایران تکرار کرد. فرانسوا فیلیپ شمپین از ایران خواست جعبه‌ سیاه هواپیمای اوکراینی را «بدون فوت وقت» به فرانسه تحویل دهد تا کارشناسان این کشور، محتوای آن را بررسی کنند. شمپین، در جمع خبرنگاران اضافه کرد اگر ایران در این‌باره اقدام کند، به جعبه‌های سیاه آسیب وارد خواهد شد، زیرا برای انجام این کار به تخصص و تجهیزات فنی ویژه‌ای نیاز است که ایران فاقد آن است. این استدلالی است که مقامات کانادایی از روز اول مطرح کرده ‌و بر اساس آن، به جای درخواست دریافت جعبه، تحویل آن به فرانسه را خواستار شده‌ بودند. وزیر خارجه کانادا همچنین گفته ‌بود درباره تحقیقات مشترک، دریافت محتوای اطلاعات ضبط‌شده از مکالمه خلبان هواپیمای اوکراینی با برج مراقبت و نیز چگونگی پرداخت غرامت به خانواده 57 مسافر کانادایی قربانی این حادثه با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گفت‌وگو خواهد کرد. در مسئله غرامت، اوکراینی‌ها گفتند پیشنهادی 80 هزاردلاری از ایران را رد کرده‌اند و از طرف مقابل سخنگوی دولت با تکذیب این خبر مدعی شد هنوز پیشنهادی به کسی در این‌باره داده نشده ‌است. چند روز پیش، گروهی به نمایندگی از خانواده‌های قربانیان کانادایی حادثه با تنظیم شکایت در دادگاهی در کانادا، 1.5 میلیارد دلار کانادا برابر با 1.1 میلیارد دلار آمریکا را به عنوان مبلغ غرامت درخواست کردند.
همین موضوع بهانه موضع‌گیری متفاوت ظریف در قبال این حادثه شد. وزیر خارجه ایران در حاشیه راهپیمایی دیروز در تهران و در پاسخ به سؤالی درباره این شکایت گفت: «این شکایت هیچ مبنایی ندارد؛ جمهوری اسلامی ایران بر اساس مقررات بین‌المللی، اقدامات لازم را انجام می‌دهد». سخنگوی وزارت خارجه نیز اوایل بهمن دولت کانادا را متهم کرده ‌بود در حال «سوءاستفاده» از این حادثه است. سیدعباس موسوی در سخنان خود به‌شدت از کانادا به خاطر قطع روابط سیاسی با ایران انتقاد کرد و گفت: «اینهایی که اکنون این‌طور با سوءاستفاده از این حادثه، دلسوز اتباع ایرانی شده‌اند و خواستار برخی اقدامات هستند، برای ما عجیب است که روابط سیاسی و دیپلماتیک را با جمهوری اسلامی ایران در راستای توهماتی که برای آنها پیش آمده بود و فشارهایی که ایالات متحده آمریکا به آنها وارد کرده بود، پذیرفته و قطع کرده‌اند و حتی اجازه نمی‌دهند صدها هزار ایرانی که در کانادا هستند، از خدمات اولیه کنسولی برخوردار باشند». سخنگوی وزارت خارجه ایران افزود: «ما اعلام آمادگی کردیم که به‌هر‌حال می‌توانیم در کانادا بخش کنسولی داشته باشیم و آنها نیز در ایران داشته باشند اما این درخواست‌ها و پیشنهادها مدت‌های مدیدی است که از طرف دولت کانادا نادیده گرفته شده و اکنون در چنین مواقعی اینها نگران اتباع ایرانی می‌شوند و به‌نوعی کاسه داغ‌تر از آش». اشاره موسوی به نگرانی کانادا برای اتباع ایرانی، مربوط به صاحبان «تابعیت دوگانه» در میان قربانیان این پرواز و موضوعی در قوانین ایران است که خود به آن اشاره کرد: «ما تابعیت دوگانه اینها را طبق قوانینی که داریم، نمی‌پذیریم و آنها را ایرانی تلقی می‌کنیم و اقداماتی را هم بر اساس قوانین خودمان برای آنها و خانواده‌هایشان انجام خواهیم داد».
مشابه این حرف‌ها، به‌تازگی در گفت‌وگوی مستقیمی بین ایران و اوکراین تکرار شده اما این بار نه توسط یک مقام دیپلماتیک یا سازمان هواپیمایی بلکه توسط مقام ارشد امنیتی ایران و در گفت‌وگو با همتای اوکراینی‌اش. دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران دوشنبه در گفت‌وگویی تلفنی با دبیر شورای امنیت ملی اوکراین گفت: «حادثه تلخ هواپیمای اوکراینی به دلیل اشتباه انسانی موردی پدید آمده بود و نباید اجازه دهیم که با دخالت عناصر مغرض به جنجال سیاسی مبدل شود». به گزارش دبیرخانه این شورا، دریابان علی شمخانی در گفت‌وگو با الکسی دانیلوف ضمن تسلیت و تأکید بر اراده همکاری در ایران، گفت: «با هماهنگی نزدیکی که از ابتدای وقوع حادثه میان دو کشور برقرار شد کارشناسان اوکراینی نخستین گروهی بودند که به ایران وارد شدند و بدون هیچ محدودیتی با تأمین دسترسی‌های مورد نیاز، بررسی‌های فنی و میدانی را آغاز کردند». دبیر شورای عالی امنیت ملی با دعوت از همتای اوکراینی خود برای سفر به تهران و بررسی مشترک این رخداد از سوی نهادهای امنیت ملی دو کشور اظهار کرد: «دستیابی به ارزیابی فنی مورد توافق می‌تواند به تعیین تکلیف این پرونده در فضایی کارشناسی و غیرسیاسی کمک شایانی کند». دانیلوف نیز در این گفت‌وگو تسلیت و تشکر خود بابت همکاری‌ها را ابراز داشت اما بر ضرورت تسریع در روشن‌شدن ابعاد و دلایل حادثه که می‌تواند از دخالت طرف‌های دیگر جلوگیری کند، تأکید کرد. او افزود: «لازم است ضمن تداوم همکاری مشترک، روش‌های تسریع در اعلام نتیجه نهایی و خاتمه پرونده را شناسایی و پیگیری کنیم».
روند مکالمات و گفت‌وگوها بین مقامات ایران و دو کشور از سویی و اظهارات علنی آنها نشان می‌دهد ماجرای هواپیمای اوکراینی هنوز فاصله زیادی تا بسته‌شدن پرونده دارد و در این فاصله، روابط ایران با کانادا و اوکراین، دچار چالش‌های بیشتری خواهد شد. رابطه ایران و کانادا پیش‌تر هم در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد و ادامه این روند می‌تواند شبکه رابطه تهران- اوتاوا را شبیه رابطه تهران - واشنگتن کند. اما اوکراین از گزینه‌های روابط تجاری ایران به حساب می‌آمده و این ماجرا از این زاویه هم دردسرساز خواهد شد.
اما مسئله مهم این است که عواقب چگونگی ادامه روند این پرونده، منحصر به روابط ایران با این دو کشور نیست. بقیه کشورها با سطوح مختلف رابطه با ایران، با دقت ناظر بر رفتار ایران در این زمینه هستند و به نظر می‌رسد بسیاری منتظر مشخص‌شدن نتیجه جهت بازتنظیم روابط خود باشند؛ چیزی که نشانه‌اش در تصمیم اجلاس داووس برای لغو سخنرانی اختصاصی وزیر خارجه ایران که به لغو حضورش در این اجلاس منجر شد، دیده می‌شود. مسئله ساقط‌شدن یک هواپیمای مسافری توسط نیروهای نظامی در آسمان یک کشور، با بهترین مدیریت ممکن پس از حادثه نیز هزینه‌هایی برای آن کشور خواهد داشت؛ رفتاری که پس از آن نشان داده می‌شود، می‌تواند در کنترل یا تشدید هزینه‌ها مؤثر باشد و مرور روند مواضع و اقدامات نشان می‌دهد مسیر فعلی به سمت «بهترین مدیریت ممکن» نیست.