چاپ

نسیم گیلان - خراسان / بی‌تردید انقلاب مشروطه، شعر فارسی را جوان کرد؛ تا پیش از این رویداد سرنوشت‌ساز، قلم نویسندگان عموماً در اختیار قدرتمندان بود و بیشتر شاعران نیز، برای گذران زندگی، ناچار مدیحه‌سرای امرا و پادشاهان بودند؛ معدود سرایندگان آزاده و دین‌دار نیز، قلم خود را در بحر معرفت و عرفان فرو می‌کردند و خامه را برای دل می‌لغزاندند. اما مشروطیت، ساز مردم‌نوازی را کوک کرد و قلم شاعران و نویسندگان را رسمی تازه بخشید و این بار، آن‌چه از نوک خامه می‌تراوید، برای مردم بود و در راستای تقویت آداب وطن‌دوستی. شاعران نامدار عصر مشروطه، عموماً جوان بودند و شور جوانی و اشتیاق به تغییر در کشور، قلم آن‌ها را بُرّان‌تر و طبع‌شان را به‌روزتر می‌کرد. ازاین‌رو، استفاده از تعبیر «رویش» برای شعر مشروطیت، به هیچ‌رو گزاف نیست. امروز، در صد و چهاردهمین سالروز امضای فرمان مشروطیت و پیروزی ملت بر استبداد، از چهار شاعری که در این دوره، با اشعارشان شناخته شدند و در سپهر شعر فارسی اوج گرفتند، یاد خواهیم کرد.
ملک‌الشعرا بهار
با شَهِ ایران زآزادی سخن گفتن خطاست
کار ایران با خداست
محمدتقی بهار در سال 1265 خورشیدی، در مشهد زاده شد و هنگام پیروزی مشروطیت، جوانی 20 ساله بود. او از همان دوران به سرودن اشعار اجتماعی رو آورد. با آغاز دوره استبداد صغیر و به خطر افتادن اساس مشروطه، بهارِ جوان به عضویت انجمنی درآمد که در پی تقابل با استبداد بود. نخستین اشعار سیاسی و اجتماعی او در روزنامه خراسان انتشار یافت؛ بهره بهار از سبک شعر کلاسیک فارسی و استفاده از آن در موضوعات ‌روز، وی را به یکی از مهم‌ترین شاعران عصر مشروطه تبدیل کرد.
عارف قزوینی
از خون جوانان وطن لاله دمیده
از ماتم سروِ قدشان، سروْ خمیده
ابوالقاسم عارف قزوینی، در سال 1259 خورشیدی، در همدان زاده شد و هنگام پیروزی مشروطیت، 26 ساله بود. او در حافظه تاریخی مردم ایران، به واسطه تصنیف‌های جاودانه‌اش، ماندگار شده‌است. عارف از آن دست شاعران و هنرمندانی بود که حاضر نشد به خدمت عمله قدرت درآید و همین مسئله او را به کنج عزلت کشاند. سال‌های پایانی عمر وی در دره مرادبیگ، جایی در جنوب همدان گذشت و در فقر و تنگدستی، در سال 1312 خورشیدی درگذشت.
میرزاده عشقی
خاکم به سر زغصه، به سر خاک اگر کنم
خاک وطن که رفت، چه خاکی به سر کنم؟
سیدمحمدرضا کردستانی در سال 1273 خورشیدی، در کرمانشاه زاده شد؛ 12 ساله بود که مشروطیت به پیروزی رسید. او پس از پایان تحصیل در استانبول، به ایران بازگشت و به سرودن شعر و روزنامه‌نگاری رو آورد. اشعار عشقی، مشحون از حس وطن‌دوستی است و از بهترین نمونه‌های نظم معاصر فارسی در این زمینه محسوب می‌شود. او از مخالفان سرسخت سردار سپه بود و به همین دلیل، به دست مأموران نظمیه در تیرماه سال 1303، در حالی که کمتر از 30 سال داشت، کشته شد.
فرخی یزدی
قسم به عزت و قدر و مقام آزادی
که روح‌بخش جهان است نام آزادی
میرزامحمد فرخی یزدی مشهور به شاعر لب‌دوخته، زاده یزد در سال 1268 خورشیدی است؛ هنگام پیروزی مشروطیت 17 ساله بود و از همان زمان، شعر اجتماعی و سیاسی می‌سرود. فرخی با اشعار تند و تیزش، به کابوسی برای طرفداران استبداد و انحصارطلبان تبدیل شد. او نیز همچون عارف، با عمله قدرت هم‌داستان نبود. مخالفتش با رضاشاه، آن هم در زمان اوج دیکتاتوری وی، باعث شد که به زندان بیفتد و با آمپول هوای پزشک احمدی در سال 1318، رخت از جهان بربندد.
جواد نوائیان رودسری