چاپ

نسیم گیلان- سده‌ها است نوروز در بین 12 کشوری که تحت نفوذ فرهنگ بین النهرین هستند، رواج دارد. آئین‌های نوروزی این کشورها با طبیعت پیوند داشته و با فرهنگ کشاورزی گره خورده است. اسفند ماه در بیشتر شهرهای ایران سر و کله «حاجی فیروز» با آن لباس قرمز و چهره سیاه در خیابان‌ها پیدا می‌شود، شاید دایره زنگی آنها ما را به اعماق تاریخ نبرد، اما اگر به پیش از تاریخ نگاه کنیم سیاوش سمبل خدای نباتی (دموزی) در گستره سرزمین‌هایی است که معیشتشان بر پایه کشاورزی است تا در آغاز فصل بهار، برکت را به کشتزارها بازگرداند. این روایت زیباترین تفسیر اساطیری برای جشن‌های نوروزی است.

حال اگر به آئین‌های پیشانوروز در استانی که 90 درصد اقتصاد و معیشتش بر کشاورزی استوار است نگاه کنیم خواهیم دید در همه این آئین‌ها سمبل احترام به طبیعت و برکت خواهی از زمین رواج دارد؛ عروس گولی و پیربابو، رابچره و تکم خوانی عمده ترین آئین‌های پیشواز نوروزی در نقاط مختلف گیلان است که در سال‌های اخیر متأسفانه کمرنگ شده است.

مردم شناس گیلانی در این باره با بیان اینکه آئین‌های پیشواز نوروز در گیلان بسیار متنوع بوده و با طبیعت پیوند دارد گفت: در عمده این آئین‌ها احترام به طبیعت و طلب روزی فراوان از زمین دیده می‌شود.

هوشنگ عباسی با اشاره به اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و دامپروری در گیلان، افزود: بخاطر تنوع قومی و موقعیت جغرافیایی، می‌توان آئین‌ها را به «جلگه نشین» و «کوه نشین» تقسیم کرد و تنوع آن بسته به پراکندگی و نوع معیشت در هر منطقه، تفاوت دارد.

وی ادامه داد: در اکثر آئین‌های نوروزی یک نوع ساختار نمایشی همراه با موسیقی و طنز وجود دارد. مثلاً در «نوروز خوانی»، دسته‌های 3 یا 4 نفری از نوروز خوانها، روستا به روستا به راه افتاده و اشعار «بهاریه» می‌خواندند.

نویسنده کتاب «آئین های سنتی نوروز در گیلان»، مهمترین سنت نمایشی در آستانه نوروز را، نمایش «عروس گولی» عنوان و بیان کرد: عروس گولی مخصوص جلگه نشین هاست و با موزیک و کمدی در رفتار و گفتار همراه است. اعضای نمایش شامل یک غول، یک پیرمرد و دو نوجوان بودند که خود را به شکل «کاس خانم» و «ناز خانم» در می‌آوردند و ترانه‌های عروس گولی را در حین اجرا می‌خواندند. این نمایش با موسیقی سرنا و نقاره و بعد از غروب خورشید آغاز شده و گروه نمایشی، در محلات مختلف به راه می‌افتادند و یک عده تماشاچی هم معمولاً همراهیشان می‌کردند. «غول» کلاه حصیری به سر داشت و صورتش را سیاه می‌کرد و با رقیب خود که پیرمرد بود، می‌جنگید.

عباسی با اشاره به اینکه یکی دیگر از آئین‌های پیش از نوروز در استان گیلان «رابچره» است، تصریح کرد: اجرای نمایش «رابچره» مخصوص دامداران بود، معمولاً یک جوان، پوست بز یا آهو را به سر می‌کشید و گروه نمایشی با گرداندن آن در محلات مختلف و خواندن شعرهای مخصوص، هدیه‌های بهاری دریافت می‌کردند.

وی با بیان اینکه «بره اندازی» یکی دیگر از آئین‌های پیش از آغاز نوروز گیلان و مخصوص ییلاقات شهرستان رودبار است، افزود: در مناطق مختلف رودبار، پیشانی بره‌ای را با پارچه‌های رنگین تزئین می‌کردند و نوجوانان آهسته بره را داخل حیاط خانه می‌فرستادند. صاحب خانه هم که می‌دانست این بره پیک نوروزی است، هدیه‌ای به فراخور تمکن خود به گردن بره می‌بست و به بیرون خانه هدایت می‌کرد.

عباسی «شال اندازی» و «آئینه طاق دونی» را مراسم پیک نوروزی در صومعه سرا عنوان کرد و گفت: درخت کیش یا شمشاد، گیاه همیشه سبزی است که به خاطر سبزی مداوم آن در بین اهالی صومعه سرا مقدس است و معمولاً بر سر سفره هفت سین هم می‌گذارند. در این منطقه، نوجوانان، آیینه‌ای را با پارچه‌های رنگی و یا گیاه کیش (شمشاد) تزئین می‌کردند و آئینه را داخل خانه می‌انداختند و صاحبخانه هم هدیه‌ای به آئینه می‌بست و بیرون خانه می‌گذاشت.

وی در ادامه با اشاره به اینکه «چهارشنبه خاتون» سنتی رایج در بین تالش‌های غرب گیلان بود، تصریح کرد: مردمان تالش در شب چهارشنبه سوری، آشی به نام «چهارشنبه خاتون» با استفاده از سبزی‌های محلی می‌پختند. جلگه نشین ها، 7 نوع گیاه محلی و کوه نشین ها 40 نوع گیاه را از کوهستان‌های اطراف جمع و با آن آش درست کرده و به یمن برکت در زندگی خیرات می‌کردند.

عباسی همچنین به تأثیر مردم آستارا از فرهنگ استان همجوار خود اشاره و بیان کرد: «تکم خوانی»، یکی از بهاریه‌هایی است که در منطقه آستارا اجرا می‌شود. تکم عروسکی شبیه بز است و تکم خوان، عروسک گردانی است که همراه با اشعاری خاص به ترکی، نوید بهار می‌دهد.

استان گیلان همانند اقلیم متنوع خود در آداب و رسوم نیز از تنوع برخوردار است و مردم هر منطقه آدابی منطبق بر همان منطقه دارند.