بزرگنمايي:

نسیم گیلان - اداره سلامت شهرداری تهران با همکاری سازمان فناوری اطلاعات یک بانک اطلاعاتی به نام سامانه‌ «رایا» از فضاها، امکانات و خدمات شهری مناسب‌سازی‌شده برای افراد دارای نیازهای ویژه را در دست راه‌اندازی دارد. این سامانه برای دسترس‌پذیرکردن محیط و خدمات شهری برای تمامی شهروندان و آگاهی آنها از این امکانات برای استفاده‌ برابر ایجاد می‌شود. هر چند به گفته‌ معاون اداره‌ سلامت شهرداری در ارزیابی وضعیت شهر تهران از نظر شاخص‌های مناسب‌سازی علی‌رغم کارهای انجام‌شده تا ایده‌آل فاصله‌ زیادی داریم.

ایده‌ ایجاد بانک‌ اطلاعاتی فضاهای مناسب‌سازی‌شده از کجا و چگونه شکل گرفت؟
با توجه به شعار شهردار یعنی «تهران شهری برای همه» این شعار باید در عمل هم تحقق یابد. یکی از گروه‌های اصلی که بیشتر به این شعار امید دارند افراد دارای نیازهای ویژه، زنان باردار یا سالمندان هستند؛ برای مثال افرادی که با کالسکه‌ کودک یا چرخ خرید هستند یا نابینایان و افراد دارای مشکلات حرکتی که ویلچر دارند و در سطح شهر رفت‌وآمد می‌کنند. همه‌ این افراد باید بتوانند از کالبد، زیرساخت‌ها و تمامی امکانات شهر به راحتی استفاده ‌کنند و ایاب و ذهاب راحتی داشته باشند. از سوی دیگر شهر هم باید به راحتی پذیرای این افراد باشد تا آنها بدون دغدغه و با حفظ استقلال خود بتوانند از امکانات شهری استفاده کنند.
یک شهر چگونه و در چه شرایطی می‌تواند پذیرای تمامی شهروندان با هر شرایط و ویژگی خود باشد؟
زیرساخت‌های شهری، معابر ساختمان‌ها و مکان‌های مختلف شهری پیش از هر چیز باید برای همه دسترس‌پذیر باشند. یکی از ابعاد دسترس‌پذیری بحث مناسب‌سازی است. افراد دارای نیازهای ویژه مانند سایر افراد جامعه و حتی بیشتر به این دسترس‌پذیری و مناسب‌سازی نیاز دارند؛ زیرا همانند سایر افراد مالیات پرداخت می‌کنند و باید از امکانات استفاده کنند . برای مثال باید ببینیم یک فرد دارای معلولیت جسمی یا حرکتی وقتی برای تحصیل می‌خواهد از منزل خود خارج شود در نخستین گام چه مشکلاتی دارد؟ در بسیاری از کشورهای پیشرفته حتی به مسأله‌ مناسب‌سازی درِ منازل هم ورود کرده‌اند و از همان نقطه‌ ابتدا افراد را حمایت می‌کنند. حالا با فرض اینکه این فرد بتواند به راحتی از خانه‌ خود خارج شود اگر به جابه‌جایی طولانی‌مدت در سطح شهر نیاز داشته باشد آیا وسیله‌ ایاب‌وذهاب خصوصی یا عمومی مناسب‌سازی‌شده به اندازه موجود است؟ آیا دسترسی به این وسایل برای او راحت است؟ آیا فرد با عصا یا ویلچر می‌تواند خودش را به راحتی به ایستگاه یا پایانه‌ تاکسی و اتوبوس برساند؟ آیا معابر شهری مناسب‌سازی شده‌اند و سطح شیب‌دار و رمپ دارند؟ آیا چراغ راهنمای صوتی ویژه افراد نابینا داریم؟ آیا مسیر ویژه نابینایان در معابر در نظر گرفته شده است؟ از همه مهم‌تر آیا فرهنگ عمومی جامعه برای پذیرش این افراد فراهم است؟ آیا دانشگاه، مدرسه یا هر مقصدی مناسب‌سازی شده است؟ آیا در سینماها یا مکان‌های فرهنگی و تفریحی نیز این امکانات وجود دارد؟ آیا در سطح شهر سرویس بهداشتی مناسب‌سازی‌شده برای این افراد در دسترس است؟ و موارد مختلف بسیاری از این دست.
پیش‌تر در سال 1390 سامانه‌ ویژه‌ حمل‌ونقل افراد دارای نیازهای خاص (جانبازان و معلولان) شامل 60 دستگاه ون اختصاصی با بالابر و اتوبوس و سرویس‌های ویژه برای مدارس کودکان استثنایی، چند مسیر رفت‌وآمد و همچنین آموزش رانندگان برای شیوه‌ برخورد و آشنایی با افراد دارای نیازهای ویژه در راستای فرهنگسازی ایجاد و انجام شد. این سامانه در حال حاضر موجود است اما با توجه به اینکه تعداد افراد دارای نیازهای ویژه‌ شهر تهران بسیار بالاست 60 دستگاه اتوبوس یا ون ویژه برای برآوردن نیازهای آنها کافی نیست و باید گسترش یابد. در همین زمینه و براساس انجام یک تست در این مورد در سطح شهر تهران که پیش‌تر نتایج آن‌ در قالب کلیپی به نمایش درآمد و منتشر شد، متوجه شدیم میانگین دسترسی یک فرد به چنین امکاناتی دو تا سه دقیقه است اما برای یک فرد دارای نیازهای ویژه این دسترسی بعد از 45 دقیقه اتفاق می‌افتد! بنابراین در شعار «شهر برای همه» باید این افراد را نیز مد نظر قرار دهیم.
راه‌اندازی بانک اطلاعاتی به چه صورت می‌تواند به افراد دارای نیازهای ویژه و مناسب‌سازی شهری کمک کند؟
افراد دارای نیازهای ویژه باید با فضاهای مناسب‌سازی‌شده آشنایی داشته باشند. بنابراین در حالی ‌که یکی از اهداف ما دسترس‌پذیرکردن و مناسب‌سازی خدمات شهری برای همه‌ افراد جامعه است اما از سوی دیگر باید اطلاعات لازم را در اختیار این افراد قرار دهیم؛ برای مثال فرد با نیازهای ویژه باید بداند کدام سینما، استخر، میدان میوه‌وتره‌بار یا ایستگاه و وسیله‌ حمل‌ونقل عمومی دارای شاخص‌های مناسب‌سازی‌شده است و می‌تواند از آنها استفاده کند. در بحث افراد با نیازهای ویژه ما با انواع مختلفی از نیازهای ویژه شامل معلولیت‌های حسی مانند ناشنوایان و نابینایان، معلولیت جسمی – حرکتی و معلولیت ذهنی- روانی روبه‌رو هستیم. هر کدام از این افراد و گروه‌ها نیازهای خاص خودشان را دارند و درخواست‌هایشان نسبت به موضوع مناسب‌سازی متفاوت است. یک فرد نابینا به مسیر ویژه نابینایان یا چراغ راهنمایی و رانندگی صوتی نیاز دارد اما می‌تواند از پله‌ها بالا برود. اما فردی که با ویلچر رفت‌وآمد می‌کند هرگز نمی‌تواند از پله استفاده کند. بنابراین از آنجا که این خدمات متفاوت است یکی از اقدامات ما در زمینه دسترس‌پذیرکردن شهر و امکانات شهری، داشتن بانک اطلاعاتی از مناسب‌سازی‌ها و خدمات است تا افراد با مراجعه به این بانک اطلاعاتی با شاخص‌های مناسب‌سازی هر فضا آشنا شوند. به‌ طور مثال فرد می‌تواند از طریق بانک اطلاعاتی متوجه شود آیا ورزشگاه، سینما یا سرویس بهداشتی عمومی که می‌خواهد از آن استفاده کند مناسب‌سازی شده است یا خیر؟ همچنین میدان میوه‌وتره‌بار، بوستان‌ها، فروشگاه‌های شهروند و... آیا مسیر ویژه‌ دسترسی دارند؟ آیا مبلمان شهری یا فضای بازی ویژه برای افراد دارای نیازهای ویژه در نظر گرفته شده است؟ اگر همه‌ این اطلاعات در دسترس افراد با نیازهای ویژه باشد آنها می‌توانند انتخاب کنند تا از چه فضا یا خدماتی استفاده کنند.
در بخش مدیریتی این بانک اطلاعاتی چه استفاده‌هایی دارد؟
این بانک اطلاعاتی در اختیار مدیران شهری قرار می‌گیرد تا مدیران بخش‌های مختلف شهری بتوانند در رفع نواقص اقدام کرده و به بهبود و مناسب‌سازی مجموعه‌ها بپردازند.
در بانک اطلاعاتی فضاهای مناسب‌سازی‌شده چه اطلاعاتی قابل دسترسی است؟
شهرداری تهران از طریق سازمان فناوری اطلاعات سامانه‌ای به نام «رایا» ایجاد کرده است. با همکاری معاونت شهرسازی و معماری و اداره‌ سلامت شهرداری اطلاعات و امکانات مختلف شهر تهران را در این سامانه بارگذاری می‌کنیم که در قالب یک اپلیکیشن ارایه می‌شود. افراد دارای نیازهای ویژه با مشاهده‌ شناسنامه‌ فضاها و مجموعه‌های خدماتی امکانات و شاخص‌های مناسب‌سازی‌شده‌ آن فضا را مشاهده کنند. برای مثال اگر فردی می‌خواهد به ساختمان شهرداری منطقه‌ای برود می‌تواند ببیند آیا آن ساختمان آسانسور دارد؟ آیا ویلچر در کابین آسانسور آن جای می‌گیرد؟ ورودی‌های ساختمان به چه صورت است؟
این بانک اطلاعاتی یا همان سامانه‌ «رایا» در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟
در گام نخست برای سال جاری یک‌هزار و 286 فضا شامل بوستان‌، ساختمان‌های اصلی شهرداری، ورزشگاه‌ها، میادین میوه‌وتره‌بار، فروشگاه‌های شهروند، مراکز شهربانو، سراهای محله و درمانگاه‌های شهرداری را برای ارزیابی انتخاب کرده‌ایم. البته در بحث بوستان‌ها به علت تعدد این فضاها در فاز نخست فقط حدود 300 بوستان را برای ارزیابی در نظر گرفته‌ایم. در حال حاضر نیمی از این فضاها یعنی حدود 650 فضا ارزیابی شده است و امیدواریم تا پایان ماه بتوانیم دیگر فضاها را ارزیابی کنیم. در مرحله‌ بعدی اطلاعات جامع هر فضا وارد سامانه می‌شود.
در حال حاضر بانک اطلاعات مناسب‌سازی (بام) نیز به عنوان یک وب‌سایت فهرست اماکن دسترس‌پذیر را گردآوری کرده است. آیا سامانه‌ «رایا» ادامه‌ پروژه‌ «بام» است یا یک طرح مستقل است؟
ما با دست‌اندرکاران پروژه‌ «بام» مراوده و تعامل داریم و آنها عضو کارگروه ما هستند. بر همین اساس از کمک آنها هم در زمینه‌ تهیه‌ چک‌لیست‌ها و هم بحث امتیازدهی استفاده کرده‌ایم. اتفاقا یکی از گروه‌های ارزیاب پروژه‌های ما نیز هستند؛ یعنی شاخص‌های مناسب‌سازی‌شده‌ تعدادی از پروژه‌ها و فضاهای شهری را از طریق این گروه ارزیابی می‌کنیم. سامانه‌ «بام» هم سامانه‌ای مشابه اپلیکیشن «رایا» است و در آن سامانه نیز تعداد محدودی از اطلاعات وجود دارد اما «رایا» سامانه‌ای پیشرفته‌تر است و در ارتباط با بسیاری از فضاها و امکانات شهری تهران اطلاعات جامع‌تری را در اختیار افراد دارای نیازهای ویژه قرار می‌دهد.
ایجاد چنین بانک اطلاعاتی چقدر به شفاف‌سازی برای شهروندان و حساس‌کردن آنها نسبت به چنین موضوعاتی کمک می‌کند؟
یکی از ویژگی‌های ارایه‌ بانک اطلاعاتی «رایا» همان بحث شفاف‌سازی اطلاعات است؛ زیرا خود شهرداری اعلام می‌کند کدام‌ یک از فضاها مناسب‌سازی شده یا نشده یا به چه میزان و در چه حدی این مناسب‌سازی انجام گرفته است؛ یعنی اطلاعات را به صورت صریح و شفاف در اختیار شهروندان قرار می‌دهد و شهروندان قدرت انتخاب پیدا می‌کنند که از کدام فضا یا خدمات استفاده کنند. همچنین قدرت انتقاد، پیگیری و مطالبه‌گری هم پیدا می‌کنند تا در زمینه‌ نیازهایشان در هر حوزه از مبادی مربوطه مطالبه‌گری را انجام دهند؛ به عبارت دیگر چنین کاری رعایت حقوق شهروندی است.
از نظر شاخص‌های مناسب‌سازی‌شده و فضاهای دسترس برای همه‌ شهروندان شما به شهر تهران چه امتیازی می‌دهید؟
ارزیابی دقیقی از وضعیت شهر تهران موجود نیست و سازمانی هم برای انجام این سنجش و بررسی نداریم؛ زیرا شهر تهران شهر گسترده‌ای است و عقب‌افتادگی‌ها و مشکلات بسیاری از گذشته در این زمینه وجود داشته است. در دوره‌های اخیر بیشتر به موضوع مناسب‌سازی امکانات شهری پرداخته شده و شورای شهر در دو دوره‌ گذشته بیشتر به این مسأله توجه کرده است. همچنین شهردار تهران نیز دستورالعملی در این راستا ابلاغ کرده است که بر اساس آن از سوی شهرداری هیچ مکان یا مجموعه‌ جدیدی را بدون شاخص‌های مناسب‌سازی افتتاح نمی‌کنیم. هر چند در سال‌های اخیر توجه به این مبحث بیشتر شده، از طرف دیگر مطالبه‌گری اجتماعی افراد دارای نیازهای ویژه و درخواست توجه به حقوق شهروندی این افراد نیز بیشتر شده است. در حال حاضر در هر معاونت شهرداری مشاور افراد دارای نیازهای ویژه نیز داریم. اما باید بگویم علی‌رغم کارهای خوبی که در این زمینه صورت گرفته است اگر واقع‌گرایانه نگاه کنیم با ایده‌آل‌ و هدف نهایی خیلی فاصله داریم.
دلیل این اختلاف با یک شهر ایده‌آل، در دسترس و مناسب برای همه‌ شهروندان چیست؟
جغرافیای شهر تهران، اختلاف سطح و وجود کوچه و خیابان‌های تنگ و باریک در برخی مناطق انجام کارهای لازم را در این زمینه سخت‌تر می‌کند و زمانبر است تا بتوانیم به جایی برسیم که رضایت همه‌ گروه‌های دارای نیازهای ویژه را جلب کنیم. البته در این زمینه رویکرد لازم ایجاد شده است و با شتاب پیش می‌رود اما با توجه به گستردگی کار همان‌ طور که گفتم زمانبر است. از سوی دیگر در حوزه‌ فرهنگسازی پذیرش افراد دارای نیازهای ویژه، باور و اعتماد به آنها نیز باید کار کنیم. در راستای این فرهنگسازی باید بیاموزیم نواقص و تفاوت‌های این افراد را نبینیم؛ بلکه به توانایی‌های آنها توجه کنیم که علی‌رغم همه‌ محدودیت‌ها از ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی که داشته‌اند به بهترین شکل استفاده کرده‌ و موفقیت‌های چشمگیری دارند. همچنان در معاونت اجتماعی شهرداری باید بیشتر بر روی فرهنگسازی در این زمینه کار کنیم.
خبرنگار: فرناز میری
این گفت و گو در مجله شهر نفروشی اسفند 1399 منتشر شده است.