نسیم گیلان - ایسنا/گیلان به مناسبت روز معلم، نام و یاد بانوان فداکاری را گرامی می‌داریم که در تاسیس اولین مدارس دخترانه و ترویج آموزش به دختران گیلان تلاش کردند.
یک سده پیش، آرزوی بسیاری از دختران باسواد شدن بود. روزهایی که تنها مکتب‌خانه و کلاس‌های اکابر، بار آموزشی را در کشور به دوش می‌کشید، در بسیاری از مناطق حتی دختران اجازه نداشتند به مکتب‌خانه بروند؛ سرانجام با آغاز تحولات مشروطه خواهی، زنگ شیوه‌های نوین آموزشی هم در کشور نواخته می‌شود.
ابتدا مدارس نوین برای پسران راه‌اندازی شد و تشکیل مدارس دخترانه با مرارت‌های زیادی روبه‌رو بود و فشارهای اجتماعی و مذهبی برای دخترانی که در کلاس‌های درس حاضر می‌شدند، مضاعف بود.
گیلان و رشت، از استان‌های پیشرو در راه‌اندازی مدارس دخترانه بود. ساختمان مدرسه تاریخی فروغ رشت، سندی بر این مدعاست که رشت از سال 1284 مدرسه دخترانه داشت. در این مدرسه، دخترانی آموزش دیدند که بعدها خود مروج تحصیل دختران دیگر شدند و مدارسی همچون «سعادت نسوان» را پایه گذاردند.
بانوان معلم جهت هموار شدن این راه سخت برای آیندگان، مشقت‌های زیادی را متحمل شدند. امروز مدیون بانوانی هستیم که این سدها را شکستند و نام‌شان در تاریخ هم گم شده است؛ از لابه‌لای منابع، نام چند زن گیلانی پیشرو در آموزش دختران دیده می‌شود.
کمتر از یک دهه از تاسیس نخستین مدرسه دخترانه در تهران می‌گذشت که رشت نیز به همت «آذرمیدخت نیکروان» صاحب یک دبستان دخترانه شد. وی در سال 1293 اولین مدرسه دخترانه را در رشت دایر کرد که نتیجه آن برگزاری اجتماع شکستن شیشه‌ها، پرتاب سنگ و کلوخ از سوی مردم به وی و مدرسه‌اش بود اما تلاش‌ها همراه با شکیبایی ادامه داشت. این در حالی بود که هنوز مدرسه پسرانه دولتی هم به طور رسمی در گیلان دایر نشده بود؛ اوایل تیرماه 1298 خورشیدی مدرسه نمره یک پسرانه در یک خانه استیجاری راه‌اندازی شد.
«پوراندخت خدیو» یکی از شاگردان مدرسه سعادت نسوان رشت (تاسیس 1296 خورشیدی) در خاطرات دوران تحصیلش می‌نویسد «فراشی به نام مراد مامور بود که هر روز سر خیابان بایستد تا پسرهای مدرسه شاهپور با گلوله‌های برفی به جان ما نیفتند و درس خواندن ما را مسخره نکنند.»
مدرسه «شمسیه» (1327ه.ق) نیز یکی دیگر از مدارس دخترانه بود که پیش‌تر به همت شیخ علی طالقانی دایر شده بود، این مدرسه بعدها به نام مدرسه بنات اسلامی به مدیریت خانم احترام السیاده با کمک‌های دولتی به حیات خود ادامه می‌دهد.
از بین زنان پیشرو در آموزش دختران، تلاش‌های «روشنک نوعدوست» چشمگیرتر است. روشنک نوعدوست متولد 1277 در رشت است، وی در 21 سالگی، ریاضی و عربی و فارسی را به کمال می‌دانست و دبستان سه کلاسه‌ای در سال 1296 خورشیدی در رشت افتتاح کرد.
منابع نوشته‌اند روشنک نوعدوست دختران بی بضاعت را با هزینه شخصی آموزش می‌داد. وی به شاگردانش یادآور می‌شد: «دختران من یک مادر خوب و فداکار اما بی‌دانش، هیچ وقت کافی نیست».
فعالیت‌های فرهنگی روشنک نوعدوست به معلمی بسنده نمی‌شد زیرا تشکیل اکابر، کتابخانه، برنامه‌های سخنرانی و از همه مهم‌تر انتشار نشریه «پیک سعادت نسوان» از برنامه‌های روشنک نوعدوست بود. او بین سال‌های 1306تا 1307 دو ماهنامه خود را منتشر می‌کرد.

روشنک در شماره 6 نشریه معترض می‌شود که تعداد مدارس دخترانه در این زمان در گیلان 20 مدرسه است که تنها هفت مدرسه دولتی بوده و در مقایسه 50 مدرسه پسرانه در گیلان است که 12 مدرسه ملی و 38 مدرسه دولتی است. نشریه پیک سعادت نسوان به دلیل سرمقاله‌های اعتراض‌آمیز در تبعیض تحصیل میان دختران و پسران سرانجام بسته می‌شود.
فریدون نوزاد در کتاب تاریخ نمایش، درباره این بانوی روشنفکر می‌نویسد: «اگرچه روشنک نوعدوست توانسته مدرسه را حفظ نموده و از چنگال خونین بعضی دولتیان نجات دهد ولی تا سال 1320 کاملا تحت نظر شهربانی بود.»
«خدیجه نظرداد»، بانوی فرهیخته دیگری است که در سال 1298 در غازیان بندر انزلی متولد شد. او در شرایطی درس خواند که فراگیری دانش دختران تنها محدود به رفتن به مکتب‌خانه و مدارس خصوصی بود. او پس از اتمام تحصیل و در شرایطی که اغلب خانواده‌ها راضی به تحصیل دختران در مدارس دولتی نبودند، در خانه پدر مدرسه‌ای با عنوان «مدرسه ملی» برای آموزش دختران انزلی برپا کرد.

دختران نوجوان با پرداخت شهریه مختصری نزد خدیجه نظرداد خواندن و نوشتن می‌آموختند. از سال 1316 خورشیدی وی به دعوت اداره فرهنگ بندر انزلی، در دبستان سنائی غازیان به تدریس می‌پردازد و پس از سه دهه فعالیت پرثمر فرهنگی در کسوت مدیر دبستان فاطمیه سیاح غازیان بازنشسته می‌شود؛ طی این سال‌ها نه تنها آموزگار دختران انزلی بود، بلکه دانش آموزانش او را دوست، مشاور و مادر روحانی خود می‌دانستند.
این بانوی فداکار و معلم دختران انزلی در نخستین ساعات بامداد روز چهارشنبه 19آذر 1382 در یکی از آپارتمان‌های شهرک اکباتان تهران چشم از جهان فرو بست.
«نوش آفرین پورزردشت» نیز جزء اولین معلمان زن در لشت‌نشا بود. شکل‌گیری تشکیلات فرهنگی در لشت‌نشا مرهون همت و پشتکار امین‌الدوله و پورزردشت بوده است (نشریه گیله وا سال 17 ویژه نامه لشت نشا).
انتهای پیام