نسیم گیلان - زومیت / شاید با خودتان بگویید یک وعده فست‌فود بدون ضرر است؛ اما پژوهشگران در یک آزمایش 130 گرم چربی به افراد دادند و با نتایجی غیرمنتظره مواجه شدند.
یافته‌های پژوهشی جدید نشان می‌دهد که فقط یک وعده فست‌فود پرچرب، می‌تواند جریان خون مغز را مختل کند و احتمال سکته مغزی و زوال عقل را افزایش دهد. چربی غذایی، نقش مهمی در تغدیه ما دارد و به‌عنوان منبعی متمرکز از انرژی به‌کار می‌آید. این ماده‌ی مغذی ویتامین‌ها را منتقل می‌کند و وقتی در بدن ذخیره می‌شود، از اعضا محافظت و دمای بدن را حفظ می‌کند.
بازار ![]()
دو نوع اصلی چربی که معمولاً مصرف می‌کنیم، چربی اشباع‌شده و چربی‌های غیر اشباع (تک‌غیراشباع و چندغیراشباع) هستند. تفاوت آن‌ها در ساختار شیمیایی است و هرکدام تأثیر متفاوتی روی بدن دارند. خوردن وعده‌ای سرشار از چربی اشباع، مانند پیتزا، می‌تواند سلامت رگ‌های خونی و قلب را تحت‌تأثیر منفی قرار دهد، اما این اثرات تنها محدود به قلب نیستند و می‌توانند بر مغز هم تأثیرگذار باشند.
ذخایر انرژی مغز برای حفظ عملکرد طبیعی، به جریان پیوسته خون و رساندن اکسیژن و گلوکز وابسته است
ذخایر انرژی مغز بسیار محدود است و برای حفظ عملکرد طبیعی، به جریان پیوسته خون و رساندن اکسیژن و گلوکز وابستگی دارد. بدن برای حفظ این جریان از مکانیسمی به نام «تنظیم خودکار دینامیک مغزی» استفاده می‌کند. این مکانیسم باعث می‌شود جریان خون به مغز حتی در برابر تغییرات طبیعی فشار خون، مثل ایستادن یا ورزش‌کردن، ثابت باقی بماند؛ درست مثل کمک‌فنرهایی که از مغز در برابر فشارهای ناگهانی محافظت می‌کنند.
زمانی که فرآیند یادشده دچار اختلال شود، تنظیم نوسانات فشار خون سخت‌تر شده و ممکن است خون کافی یا بیش از حد به مغز برسد. این شرایط در درازمدت خطر ابتلا به سکته مغزی و زوال عقل را افزایش می‌دهد.
نقش رژیم غذایی چیست؟
یکی از عوامل مؤثر در فرآیند تنظیم خودکار دینامیک مغزی، رژیم غذایی است. پس از خوردن وعده‌ای پر از چربی اشباع، سطح چربی خون بالا می‌رود و حدود چهار ساعت بعد به اوج می‌رسد. در این مدت، رگ‌های خونی سخت‌تر شده و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند که محدودیت جریان خون را به دنبال دارد. اما درمورد اینکه در همین زمان چه اتفاقی برای جریان خون در مغز می‌افتد، هنوز اطلاعات کاملی در دست نیست.
برای بررسی جریان خون در مغز پس از خوردن فست‌فود، گروهی از پژوهشگران دانشگاه ساوث ولز در مطالعه‌ای تازه، 20 مرد جوان 18 تا 35 ساله و 21 مرد مسن 60 تا 80 ساله را مورد بررسی قرار دادند. عملکرد رگ‌های مرتبط با سلامت قلب و مغز، قبل و چهار ساعت پس از مصرف یک وعده پرچرب، مورد سنجش قرار گرفت. برای ارزیابی سلامت قلب نیز میزان گشادشدن یک رگ در بازو به دنبال افزایش جریان خون اندازه‌گیری شد؛ روشی که «گشادشدگی ناشی از جریان» نامیده می‌شود.
همزمان، شرکت‌کنندگان برای ارزیابی توانایی رگ‌های مغزی در مقابله با تغییرات فشار خون، حرکت اسکات انجام دادند و جریان خون رگ‌ها با سونوگرافی بررسی شد. وعده‌ی آزمایشی یک میلک‌شیک موسوم به «بمب مغزی» بود که بخش بزرگی از آن را خامه‌ی سنگین تشکیل می‌داد. این نوشیدنی 1362 کالری و 130 گرم چربی داشت که معادل چربی یک وعده معمول فست‌فود است.
نتایج نشان داد که مصرف وعده‌ی پرچرب، توانایی گشادشدن رگ‌های مرتبط با سلامت قلب را در هر دو گروه سنی کاهش می‌دهد و همچنین موجب می‌شود که مغز در تنظیم تغییرات فشار خون ضعیف‌تر عمل کند. تأثیر این موضوع در گروه مسن، حدود 10 درصد بیشتر بود که نشان می‌دهد مغزهای پیرتر آسیب‌پذیرتر هستند.
اگرچه مطالعه به تأثیرات بلندمدت وعده‌های پرچرب روی عملکرد ذهنی نپرداخت، تحقیقات پیشین نشان داده‌اند که چنین وعده‌هایی باعث افزایش رادیکال‌های آزاد (مولکول‌هایی که به سلول‌ها آسیب می‌زنند) و کاهش نیتریک اکسید (ماده‌ای که به گشاد شدن رگ‌ها کمک می‌کند) می‌شوند. کاهش نیتریک اکسید می‌تواند عامل کاهش توانایی تنظیم جریان خون باشد که در این پژوهش مشاهده شد.
نکته‌ای برای تأمل
به‌گفته‌ی پژوهشگران، یافته‌های تازه اهمیت بالینی دارند: هرچند مصرف گاه‌به‌گاه فست‌فود احتمالاً آسیب جدی ایجاد نمی‌کند، حتی یک وعده‌ی پرچرب نیز تأثیر فوری و مشهودی بر بدن دارد. یافته‌های پژوهش بر ضرورت پیروی از رژیم کم‌چربی اشباع برای حفظ سلامت قلب و مغز تأکید می‌کند، به‌ویژه در افراد مسنی که مغزشان نسبت به این اثرات حساس‌تر است و پیش از این هم در معرض خطر سکته و بیماری‌های عصبی قرار دارند.
مغزهای مسن‌تر آسیب‌پذیرتر هستند
نکته‌ی مهم دیگر، نیاز به بررسی واکنش مغز به چربی‌های غیر اشباع است. این نوع چربی‌ها در ماهی‌های چرب، گردو و دانه‌ها یافت می‌شوند و در بلندمدت با سلامت بهتر قلب و مغز مرتبط هستند. علاوه‌بر این، واکنش مغز زنان به وعده‌های پرچرب هنوز به‌خوبی شناخته نشده است که مسئله‌ای مهم است، زیرا زنان در سنین بالاتر خطر سکته و زوال عقل بیشتری دارند.
در پایان، مطالعه‌ی حاضر به‌وضوح نشان می‌دهد که رژیم غذایی فقط سلامت بلندمدت ما را شکل نمی‌دهد، بلکه تأثیرات آن در لحظه نیز روی بدن و مغز ما مشاهده می‌شود. پس هر وعده‌ی غذایی، اهمیت زیادی در حفظ سلامت مغز ما دارد.
مطالعه در نشریه الزویر منتشر شده است.