نسیم گیلان - زومیت / پژوهش دکتر امیر اردشیر و تیمش نشان داده که تزریق یک دوز واکسن HIV به نوزادان میمون رزوس می‌تواند سیستم ایمنی‌شان را برای تولید آنتی‌بادی آماده کند.
پیشرفت‌های پزشکی هر روز ما را به مرزهای تازه‌ای می‌برد. در دهه 1980، ابتلا به ویروس نقص ایمنی انسانی یا به‌اختصار اچ‌آی‌وی (HIV) حکم پایان زندگی را داشت. اما با گذشت زمان و تحقیقات دقیق، درمان‌های تازه پیدا شد، مردم شروع به زندگی طولانی و سالم با این ویروس کردند و حتی تعداد کمی نیز به‌طور کامل درمان شدند. اکنون مطالعه‌ای جدید ادعا می‌کند که واکسن اچ‌آی‌وی نیز از راه رسیده است.
بازار ![]()
مقاله‌ی پژوهشگران با این جمله آغاز می‌شود: «با وجود پیشرفت در پیشگیری از HIV-1، انتقال عمودی همچنان مشکلی اساسی در کشورهای در حال توسعه است.» در واقع، با وجود اینکه عامل اصلی انتقال HIV فعالیت جنسی محافظت نشده یا استفاده مشترک از سوزن است، انتقال عمودی، یعنی سرایت بیماری از مادر به فرزند در دوران بارداری، تولد یا شیردهی، مسئول ابتلای بیش از صدهزار کودک به این ویروس در هر سال است.
اما هر چقدر هم که نوزادان آسیب‌پذیر باشند، در مورد درمان بیماری‌ها یک مزیت دارند: سیستم ایمنی آن‌ها، برای چند هفته اول زندگی به‌طرز منحصر به فرد از طریق درمان‌های دقیق قابل شکل‌گیری است. پژوهشگران فرض کردند که شاید یک دوز بسیار زودهنگام از آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده‌ی وسیع‌الطیف (پروتئین‌های عمومی خنثی‌کننده ویروس که به‌تازگی در درمان و پیشگیری از اچ‌آی‌وی نویدبخش بوده‌اند) می‌تواند ایمنی پایدار در برابر این بیماری را در طول دوران نوزادی ایجاد کند.
البته باید توجه داشت که روش کشف‌شده فعلاً روی حیوانات آزمایش شده است. پژوهش روی 9 نوزاد میمون از گونه‌ی رزوس انجام شد که دربرابر ویروسی بسیار نزدیک به به اچ‌آی‌وی به نام ویروس نقص ایمنی میمون-انسان (SHIV) آسیب‌پذیر هستند. در آزمایش، نوزادان میمون طی 24 ساعت اول پس از تولد، دوزی از آنتی‌بادی دریافت کردند. هدف این بود که بدن آن‌ها بتواند به‌صورت طبیعی تولید همان آنتی‌بادی‌ها را آغاز کند.
نتایج اولیه دلگرم‌کننده بود. دو هفته پس از درمان، نشانه‌هایی از آنتی‌بادی در خون میمون‌ها دیده شد. تا هفته‌ی بیستم، بدن آن‌ها خودش شروع به تولید آنتی‌بادی‌ها کرد. برای آزمایش استقامت این ایمنی، پژوهشگران سناریوی انتقال ویروس از طریق شیر مادر را شبیه‌سازی کردند: آن‌ها دوزهای افزایشی از اس‌اچ‌آی‌وی را وارد دهان میمون‌ها کردند. نتیجه شگفت‌انگیز بود، آن‌هایی که درمان نشده بودند آلوده شدند، اما میمون‌هایی که فقط همان یک نوبت تزریق را دریافت کرده بودند، حتی پس از مواجهه با ویروس خالص، سالم ماندند.
شاید مهم‌ترین نکته این است که فقط یک نوبت تزریق کافی بود. این موضوع از نظر اجرایی در کشورهای کم‌درآمد اهمیت فراوانی دارد. درمان‌های رایج با آنتی‌بادی‌ها نیاز به تزریق‌های مکرر و پیگیری مستمر دارند؛ چیزی که در بسیاری از مناطق پرخطر امکان‌پذیر نیست. اما این روش تازه در همان ساعات اولیه‌ی زندگی، وقتی مادر و نوزاد معمولاً در مراکز درمانی حضور دارند، عملی است و نیازی به تکرار ندارد.
دکتر امیر اردشیر، استاد دانشگاه تولین و نویسنده‌ی اصلی مقاله، درباره‌ی مزایای روش درمان می‌گوید: «این رویکرد یک‌مرحله‌ای و دقیقاً با زمانی هم‌راستا است که بیشترین احتمال مراجعه مادران به مراکز درمانی وجود دارد. اگر درمان نزدیک به زمان تولد انجام شود، سیستم ایمنی نوزاد آن را می‌پذیرد و به‌عنوان بخشی از بدن خودش شناسایی می‌کند.»
با وجود دستاورد تازه، فاصله‌ی زیادی تا رسیدن به واکسنی عمومی برای انسان باقی مانده است. پژوهش تنها روی 9 میمون انجام شده و فقط یکی از انواع اچ‌آی‌وی بررسی شده است. همچنین، تولید آنتی‌بادی‌ها توسط بدن حیوانات مستقیماً سنجیده نشده، بلکه از طریق شواهد غیرمستقیم استنباط شده است. و البته، انسان و میمون تفاوت‌های زیادی در رشد و ساختار فیزیولوژیکی دارند.
با این‌حال، یافته‌ی جدید نقطه عطفی مهم در مسیر ساخت واکسن اچ‌آی‌وی به‌شمار می‌رود. اگر این روش بتواند در آزمایش‌های انسانی نیز موفق باشد و با هزینه‌ای پایین در کشورهای فقیر اجرا شود، شاید بتوان سالانه جان صدها هزار کودک را نجات داد.
اردشیر می‌گوید: «تقریباً 300 کودک در هر روز به اچ‌آی‌وی مبتلا می‌شوند. این رویکرد می‌تواند نوزادان را در آسیب‌پذیرترین مرحله‌ی زندگی‌شان ایمن نگه دارد.» او در پایان می‌افزاید حتی 10 سال پیش، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد ساخت واکسن اچ‌آی‌وی امکان‌پذیر باشد. اما امروز، همه‌ی ابزارهای لازم را برای مقابله با اچ‌آی‌وی در اختیار داریم.»
مطالعه در نشریه نیچر منتشر شده است.