نسیم گیلان - شرق / پرونده هسته‌ای ایران و بحث بر سر مکانیسم «اسنپ‌بک» یا بازگشت خودکار تحریم‌ها، بار دیگر به نقطه‌ای رسیده که منازعات دیپلماتیک قدرت‌های جهانی را تشدید کرده است. در شرایطی که سه کشور اروپایی به همراه آمریکا بر حفظ فشار حداکثری علیه تهران تاکید دارند، روسیه و چین با ارائه قطعنامه‌ای جدید سعی دارند معادله قدرت را تغییر دهند. خبرنگار وال‌استریت ژورنال از توزیع پیش‌نویس تازه قطعنامه‌ای از سوی روسیه خبر داده که در ظاهر اندکی به مواضع غرب نزدیک‌تر است، اما ابهامات متعددی درباره فعال‌سازی مکانیسم تحریم‌ها و مطالبات از ایران در آن باقی مانده است.
از سوی دیگر، در داخل ایران نیز صداهای تازه‌ای شنیده می‌شود که خواستار بهره‌گیری از فرصت همکاری با چین و روسیه برای ایجاد سپری حقوقی و سیاسی در برابر فشار غرب هستند. مرکز پژوهش‌های مجلس صراحتا پیشنهاد داده که با همکاری این دو قدرت، قطعنامه‌ای جدید ارائه شود که ضمن به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران، دوره تمدید مکانیسم ماشه از 6 ماه به 3 تا 5 سال افزایش یابد. این تحرکات دیپلماتیک در حالی صورت می‌گیرد که تهران بر تجربه گذشته در خنثی‌سازی تحریم‌ها تکیه دارد و معتقد است فشارهای روانی غرب بیش از واقعیت‌های میدانی اهمیت یافته‌اند.
بازار ![]()
قطعنامه روسیه و معمای اسنپ‌بک
خبرنگار وال‌استریت ژورنال گزارش داده است که پیش‌نویس جدید روسیه درباره مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها، اگر چه در ظاهر به مواضع آمریکا و سه کشور اروپایی نزدیک‌تر شده، اما همچنان با تردیدهای اساسی روبه‌روست. در این پیش‌نویس بندی که پیش‌تر تصریح می‌کرد تمدید قطعنامه 2231، مکانیسم اسنپ‌بک را غیرقانونی خواهد کرد، حذف شده است. همچنین از تمامی طرف‌های اصلی برجام، شامل آمریکا، روسیه، چین و سه کشور اروپایی خواسته شده فورا مذاکرات هسته‌ای را از سر بگیرند.
با این حال، ابهامات زیادی در این متن وجود دارد؛ از جمله اینکه مشخص نیست آیا مکانیسم بازگشت تحریم‌ها عملا قابل فعال‌سازی خواهد بود یا خیر. غربی‌ها تاکید دارند که باید فشار حقوقی بر ایران حفظ شود، در حالی که روسیه و چین این رویکرد را غیرقانونی می‌دانند. همچنین در پیش‌نویس روسیه هیچ مطالبه‌ای برای تمدید شش‌ماهه مکانیسم ماشه از سوی ایران مطرح نشده است، موضوعی که آشکارا با مواضع آمریکا و سه کشور اروپایی در تضاد است و احتمال اجماع بر سر این متن را کاهش می‌دهد.
رویکرد ایران و نقش چین و روسیه
در تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس با برگزاری نشستی درباره پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، پیشنهاد تازه‌ای ارائه داده است. بابک نگاهداری، رئیس این مرکز، تاکید کرده که ایران باید با همکاری چین و روسیه پیش‌نویسی را آماده کند که در آن حق غنی‌سازی هسته‌ای ایران به رسمیت شناخته شود و الزام به محکومیت تجاوزهای آمریکا و اسرائیل نیز گنجانده شود.
به گفته نگاهداری، تجربه تحریم‌های سال‌های 2006 تا 2015 نشان می‌دهد که قطعنامه‌های شورای امنیت، بر خلاف عملیات روانی گسترده غرب، در عمل نتوانسته‌اند اقتصاد ایران را به‌طور کامل فلج کنند. او پیشنهاد داده است که دوره تمدید مکانیسم ماشه از 6 ماه به 3 تا 5 سال افزایش یابد تا کشور از وضعیت تعلیق و فشار دائمی خارج شود.
نگاهداری همچنین تصریح کرده است که باید با استفاده از ظرفیت نهادهای بین‌المللی مانند بریکس و شانگهای، مشروعیت اقدامات غرب زیر سوال برود و در صورت لزوم، از ابزارهای حقوقی و امنیتی برای بازدارندگی در برابر اقدامات غیرقانونی اروپا و آمریکا استفاده شود.
سناریوهای پیش رو و آینده مذاکرات
با وجود تحرکات روسیه و چین و پیشنهادهای داخلی ایران، سرنوشت قطعنامه جدید همچنان مبهم است. هنوز مشخص نیست که مسکو چه زمانی پیش‌نویس خود را رسما ارائه خواهد کرد و آیا اصلاحات بیشتری در آن اعمال می‌شود یا خیر. تحلیلگران معتقدند که روسیه ممکن است صرفا به دنبال آن باشد که خود را در جایگاه میانجی معرفی کند و در صورت شکست مذاکرات، تقصیر را بر گردن آمریکا و اروپا بیندازد.
از سوی دیگر، اروپا و آمریکا با سیاست تداوم فشار عملا می‌خواهند ایران را در یک وضعیت تعلیق دائمی نگه دارند، در حالی که تهران این رویکرد را باج‌خواهی سیاسی می‌داند. ایران بر این باور است که باید با همکاری شرکای شرقی، هم از نظر حقوقی و هم از نظر اقتصادی، فضایی ایجاد کند که تحریم‌ها تاثیر عملی چندانی نداشته باشند. در نهایت، به نظر می‌رسد آینده مذاکرات هسته‌ای و سرنوشت مکانیسم ماشه به میزان توان بازیگران در ایجاد اجماع جهانی و بهره‌گیری از فرصت‌های دیپلماتیک وابسته است؛ فرصتی که هر چند محدود، اما همچنان وجود دارد.