نسیم گیلان - ایسنا / کارشناس ایمنی هسته‌ای کشور معتقد است که «ایران برای مدیریت برنامه هسته‌ای خود به ویژه از منظر امنیتی 2 راه دارد؛ تعاملاتش آنقدر جهانی شود که کسی نتواند آن را به چشم دشمن ببیند، یا آنقدر امنیتش ارتقا یابد که هر حمله نظامی را بتواند دفع کند».
«ناصر راستخواه» رئیس پیشین مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور تاکید کرد که «ایمنی» و «امنیت» باید در کنار هم دیده شوند، در غیر این صورت تلاش برای فراهم کردن ایمنی در مراکز هسته‌ای به درد نمی‌خورد.
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی اطمینان داد که پروتکل‌های ایمنی هسته‌ای به طور کامل و 100 درصد در کشور اجرا می‌شود و از این منظر جای نگرانی نیست.
وی با بیان اینکه «در جنگ 12 روزه و حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران، طرح ملی اورژانس هسته‌ای در کشور اجرا شده است»، افزود: با توجه به وقوع حمله نظامی، تصمیم‌گیری‌ها در رابطه با مدیریت جنگ و حملات به مراکز هسته‌ای به عهده مسئولان نظامی بوده و سازمان انرژی اتمی و دیگر نهادها و ارگان‌ها تابع تصمیمات آنها بودند.
راستخواه به عنوان اولین کارشناس هسته‌ای بعد از حمله نظامی آمریکا و اسرائیل به تاسیسات و مراکز هسته‌ای کشورمان درباره تحولات هسته‌ای پیرامون حمله به این مراکز و مساله ایمنی و امنیت هسته‌ای به سوالات خبرنگار ایسنا پاسخ داد.
بازار ![]()
حملات به ایران باید توسط دنیا محکوم شود
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی درباره رعایت ایمنی هسته‌ای در تاسیسات و مراکز هسته‌ای کشور به ویژه بعد از حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی به این تاسیسات، ضمن تسلیت به جامعه هسته‌ای و مردم کشورمان اظهار کرد: از دست دادن متخصصان هسته‌ای و دانشگاهی واقعا جبران‌ناپذیر و جای تاسف دارد. آنچه اتفاق افتاد یک حمله ددمنشانه بود و باید توسط دنیا به لحاظ انسانی، حقوقی و قانونی محکوم شود.
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی تاکید کرد که «اگر بپذیریم که چیزی به نام جامعه جهانی وجود دارد، نباید در برابر این اتفاق ساکت ماند»، گفت: به هرحال جامعه جهانی یا کشورها به طور مستقل، دیر یا زود باید تصمیم بگیرند که در برابر این روند فعلی و زورگویی یک یا دو کشور ساکت می‌مانند یا تعامل جدید جهانی ایجاد خواهد شد.
جامعه جهانی نه جلوی حمله ایستاد، نه آن را محکوم کرد
وی با تاکید بر اینکه «تاسیسات هسته‌ای و مراکز پرتویی برای زمان جنگ طراحی و ساخته نمی‌شوند»، گفت: اولین پروتکل ایمنی برای تاسیسات هسته‌ای این است که اصلا نباید به تاسیسات و مراکز هسته‌ای حمله نظامی صورت گیرد که متاسفانه این اصل مهم با حمله بی‌رحمانه و غیرقانونی آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران رعایت نشد. جامعه جهانی در موضوع حمله آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران که تحت نظارت آژانس بود، خیلی بد عمل کرد. دنیا نه جلوی این اقدام ایستاد و نه آن را محکوم کرد. این بزرگ‌ترین ضعف آنها بود و در این بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به وظیفه‌اش چه عملی و چه حقوقی، عمل نکرد و انصافا ایران در این خصوص مظلوم واقع شد.
راستخواه در ادامه با بیان اینکه «ایمنی هسته‌ای یعنی مجموعه ملاحظات و اقداماتی که یک تاسیسات هسته‌ای بر اساس آنها طراحی، ساخته و به بهره‌برداری می‌رسد تا در شرایط بهره‌برداری و رخدادهای هسته‌ای ایمن باشد و کارکنان، مردم و محیط زیست آسیب نبینند»، اظهار کرد: این به معنی آن است که اگر رخدادی غیر از عملیات بهره‌برداری هسته‌ای برای یک تاسیسات روی دهد، تاسیسات از کنترل خارج نشود و اگر هم از کنترل خارج شد، آن وضعیت به حادثه منجر نشود و باز اگر حادثه هم رخ داد، بتوان مقابله کرده و از عواقب آن جلوگیری شود.
هیچ پروتکل ایمنی در زمان حمله به تاسیسات هسته‌ای نداریم
وی با اشاره به حوادث هسته‌ای چرنوبیل و فوکوشیما که این نیروگاه‌ها در اثر حادثه از کنترل خارج شد، گفت: در چنین شرایطی ایمنی هسته‌ای یعنی تلاش کنیم با کمک تمهیداتی که از قبل دیده شده است، عواقب حادثه را کنترل کنیم تا از میزان پرتودهی به مردم و محیط زیست کاسته شده و به حداقل برسد. از نظر سطح حوادث ما یک «رخداد هسته‌ای» داریم که ممکن است در آن نشت مواد رادیواکتیو هم داشته باشیم یا نه. این رخدادها مواردی است که در سایت‌ها اتفاق می‌افتد و از زمان طراحی سایت آمادگی لازم برای کنترل چنین شرایطی پیش‌بینی شده است. طبق سطح بندی آژانس، 7 سطح با درجه‌بندی وخامت وجود دارد که حوادث هسته‌ای در چرنوبیل و فوکوشیما، سطح 7 رخدادهای هسته‌ای ارزیابی شدند و به جز این دو حادثه، حادثه دیگری در این سطح در دنیا نداشته‌ایم که بخواهد مواد پرتوزا به میزان وسیع به بیرون نشت کند.
این کارشناس مسائل ایمنی هسته‌ای تصریح کرد: اما مساله مهم این است که تاسیسات هسته‌ای هیچ کدام برای شرایط حمله نظامی طراحی و ساخته نمی‌شوند، از این رو ما هیچ پروتکل ایمنی برای این وضعیت نداریم. با بالاترین ملاحظات ایمنی، در نیروگاه بوشهر تمام سطوح ایمنی صرفا برای رخدادها از نظر نقص فنی یا انسانی در نظر گرفته شده یا بر اساس موارد غیرقابل پیش‌بینی طراحی شده است. به عنوان مثال محفظه کروی بتنی نیروگاه با ضخامت تقریبی 2 متر، برای حوادث جنگی طراحی نشده است بلکه پیش‌بینی شده در بدترین شرایط ممکن یک هواپیمای تجاری بزرگ دچار حادثه شود و در سقوط، به کُره بتنی راکتور برخورد کند. بنابراین حفاظ بتنی طوری طراحی شده که راکتور، توانایی تحمل چنین ضربه‌ای را داشته باشد و به صورت ایمن بتوانیم آن را خاموش کنیم، اما این محفظه ایمنی برای حملات نظامی و موشکی به ویژه با ساخت بمب‌های جدید که می‌تواند 7 الی 8 متر بتن را تخریب کند، طراحی نشده است.
معاون پیشین سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش که «این اصول درباره همه راکتورها صادق است یا فقط در رابطه با راکتورهای قدرت اجرا می‌شود؟» اظهار کرد: خیر. راکتور اراک و دیگر راکتورهای تحقیقاتی اصلا در این سطح طراحی نشده‌اند و چنین پیش‌بینی‌هایی برای آنها در نظر گرفته نشده است.
حمله به مراکز هسته‌ای ایران در سطح 7 رخدادهای هسته‌ای نبود
راستخواه در پاسخ به اینکه حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران چه سطحی از رخداد هسته‌ای محسوب می‌شود؟ گفت: تا جایی که می‌دانم حمله به تاسیسات هسته‌ای و غنی‌سازی ایران هیچ کدام در سطح 7 نبوده است. البته در این رابطه اطلاع دقیقی ندارم و نمی‌دانم میزان تخریب چقدر بوده است که بتوانیم سطح را به طور دقیق تعیین کنیم، اما طبق آنچه مسئولان اعلام کردند، تخریب بسیار گسترده است.
رئیس پیشین مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور درباره ایمنی تاسیسات هسته‌ای کشور خاطرنشان کرد: آنچه ما در رابطه با طراحی تاسیسات هسته‌ای در مرکز نظام ایمنی انجام می‌دهیم بر اساس استانداردهای جهانی و بر اساس شرایط «صلح» است و در ارائه پروانه‌ها و مجوزها، پروتکل‌های ایمنی برای زمان جنگ در نظر گرفته نمی‌شوند.
نشت مواد به بیرون از محدوده‌های کنترل شده نداشتیم
وی افزود: طبق بیانیه مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور طی جنگ که خوشبختانه به موقع منتشر شد، تحت این حملات محیط زیست و افراد تحت پرتو قرار نگرفتند و مراکزی که بمباران شدند آسیبی به مردم نرسانده است و نشت مواد به بیرون از محدوده‌های کنترل شده نداشتیم. گزارش‌هایی از بسته شدن مسیر کاشان به قم در طی حملات شاهد بودیم، اما این مساله لزوما به خاطر نشت مواد پرتویی نبود؛ بلکه به این دلیل بود که احتمال می‌دادند گاز Hydrogen fluoride) HF) نشت کرده باشد که ماده رادیواکتیو نیست، اما می‌تواند آسیب‌زا و سمی باشد. اگر به خاطر طراحی‌های اولیه سایت‌ها، نشتی صورت گرفته باشد به احتمال بسیار زیاد نشت رادیواکتیو نمی‌توانست باشد. در عین حال بیانیه مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور بیانگر این بود که شرایط در سایت‌ها به لحاظ ایمنی هسته‌ای تحت کنترل است و مشخص بود که به سرعت نمونه‌برداری و مانیتورینگ کرده‌اند.
وی در رابطه با صدور مجوزهای ایمنی با تاکید بر اینکه «تمام کشورهای دنیا پروانه بهره‌برداری از تاسیسات هسته‌ای خود را خودشان صادر می‌کنند»، گفت: ایران هم مثل کشورهای دیگر به لحاظ استانداردهای ملی و بین‌المللی و نیز رعایت قوانین و مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خودش این کار را انجام می‌دهد. نظام ایمنی هسته‌ای ایران توسط آژانس ممیزی شده است که توانایی صدور مجوزهای لازم را به تاسیسات و مراکز هسته‌ای دارد. نیروگاه اتمی بوشهر و دیگر تاسیسات هسته‌ای در کشور به همین صورت مجوز فعالیت و بهره‌برداری گرفتند.
در زمان حمله نظامی، ارگان‌های هسته‌ای تابع تصمیمات نظامی هستند
راستخواه در پاسخ به اینکه «مراکز هسته‌ای در صورت مواجهه با حملات نظامی چه اقداماتی را باید در دستور کار قرار دهند؟» اظهار کرد: تمامی مقررات و ملاحظاتی که وجود دارد، برای کار در شرایط عادی است، اما اگر اتفاق غیرعادی روی دهد، مثل جنگ، دیگر خارج از تمامی پیش‌بینی‌ها و ضوابط است. به عبارتی حمله به تاسیسات و مراکز هسته‌ای، خروج از پروتکل‌های ایمنی هسته‌ای بین‌المللی است. در صورت حمله به مراکز هسته‌ای، بلافاصله باید وارد اقدام برای «جلوگیری از عواقب حادثه» شویم. البته به ابعاد حادثه بستگی دارد، اما فرض بر این است که وقتی حمله نظامی می‌شود، بالاترین شرایط امنیتی و ایمنی در نظر گرفته می‌شود.
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش که «در صورت حمله نظامی به مراکز هسته‌ای، مدیریت صحنه کامل در اختیار و کنترل نیروهای امنیتی و دفاعی قرار می‌گیرد، یعنی چه؟ سازمان انرژی اتمی در این شرایط چه مسئولیتی دارد؟» گفت: تا آنجا که اطلاع دارم، طرح ملی اورژانس هسته‌ای دو بخش «عادی» و «نظامی» دارد. بخش عادی زمانی است که حادثه هسته‌ای و فرایندی و در حین بهره‌برداری روی می‌دهد و در آن صورت سازمان مدیریت بحران کشور و وزیر کشور از طرف رییس‌جمهور مسئول است، اما وقتی حمله نظامی روی دهد، به نظرم، نقش نیروهای نظامی پر رنگ‌تر می‌شود و در این رابطه هم طراحی‌های لازم انجام شده است که جزئیات اقدامات بعضا محرمانه است. در زمان حمله نظامی، سازمان انرژی اتمی و مرکز نظام ایمنی هسته‌ای و دیگر ارگان‌ها تابع تصمیمات نظامی قرار می‌گیرند. کتابچه مخصوصی در این رابطه وجود دارد که شامل دستورالعمل‌ها و وظایف است.
مردم به بیانیه‌های مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور اعتماد کنند
راستخواه با تاکید بر اینکه «به احتمال قوی، طرح ملی اورژانس هسته‌ای طی جنگ 12 روزه اجرا شده است»، درباره هماهنگی میان جامعه پزشکی و وزارت بهداشت و دیگر نهادها برای هماهنگی و اقدام به موقع در قالب طرح ملی اورژانس هسته‌ای اظهار کرد: بله، طبق طرح ملی اورژانس هسته‌ای این تعامل وجود دارد و همه مراکز، بخش‌ها و دستورالعمل‌ها دیده شده است. حتی در این طرح وظیفه صدا و سیما هم مشخص شده است که چگونه اطلاع رسانی کند. در عین حال توصیه من به عنوان یک شهروند عادی در شرایطی مثل آنچه طی جنگ اخیر رخ داد، این است که به بیانیه‌ها و اطلاعیه‌های مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور یا دیگر مراکز معتبر اعتماد کنیم.
این کارشناس ایمنی هسته‌ای درباره روند کار در اورژانس هسته‌ای، تصریح کرد: در مرحله اول در این طرح مسائل داخل سایت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و بعد اگر خارج از سایت آسیب و اثرگذاری باشد به آن می‌پردازیم. طبیعی است در داخل سایت‌ها بهره‌برداران مسئولیت دارند، اما اگر اتفاقات و رخدادهای هسته‌ای به خارج از سایت منتقل شود، در گام اول مسئولان استانی و در سطح بعدی مسئولان کشوری درگیر می‌شوند. در قالب این طرح ارگان‌های مرتبط، آموزش لازم را دیده‌اند. البته در طراحی این طرح از مدارک و همکاری فنی آژانس هم استفاده کرده‌ایم.
وی افزود: حتی قبل از تصویب این طرح، آمادگی‌های لازم در هر سایت دیده شده بود به ویژه در نیروگاه اتمی بوشهر و بعد در اصفهان و دیگر سایت‌ها. ما موضوعی به نام «پاسخ‌گویان اولیه» داریم که شامل تیم‌های هلال احمر، آتش‌نشانی، بهداشت و درمان و نیروی انتظامی است که بلافاصله بعد از حادثه در مسیر اقدام و عمل قرار می‌گیرند. در همین رابطه مانورهای زیادی برگزار شده و باید بگویم آمادگی‌های نسبی خوبی هم وجود دارد.
هنوز هم در شرایط جنگی هستیم
رئیس پیشین مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور در پاسخ به این پرسش که اما مردم و جامعه طی حملات نظامی به مراکز هسته‌ای در یک فضای مبهم و تاریک به لحاظ اطلاع‌رسانی قرار داشتند و در این فضا شایعات بسیاری امنیت روانی مردم را تحت الشعاع قرار داد؟ گفت: شاید بهتر بود که مسئولان اطلاع‌رسانی شفاف داشته باشند. وقتی مردم در مواجهه با چنین حوادثی قرار می‌گیرند و دیدیم که چقدر هم مردم محکم و شجاعانه برخورد کردند، مسئولان هم باید به مردم اعتماد کنند و با آنها شفاف باشند و مواردی که باید بدانند را اطلاع دهند.
راستخواه گفت: معتقدم هنوز هم در شرایط جنگی هستیم ولو اینکه آتش‌بس اعلام شده باشد و همه ارگان‌ها باید هم‌چنان آماده باشند. باید ضعف‌ها را ارزیابی و رفع کنند و مواردی که به حوادثی منجر شده است را اصلاح و بازیابی کنند.
اطلاع رسانی درباره توزیع قرص ید به موقع نبود
وی در پاسخ به اینکه «برخی مسئولان این نگاه را دارند که هرگونه اطلاع‌رسانی به مردم موجب نگرانی بیشتر آنها می‌شود، از این رو سکوت خبری را ترجیح می‌دهند؟» اظهار کرد: اگر خودم را جای رسانه‌ها و افکار عمومی بگذارم، باید بگویم که من هم اگر همسایه راکتور تهران یا دیگر مراکز هسته‌ای بودم، حتما نگران می‌شدم. ممکن است بنده به خاطر شغلم، نسبت به مسائل آگاهی داشته باشم، اما حتی خانواده من هم این آگاهی را نداشتند و نگران بودند. از این رو معتقدم باید در این شرایط اطلاع‌رسانی دقیق و به موقع داشته باشیم؛ چراکه در این فضا به شدت شایعات دست به دست می‌شود و این موجب ترس بیشتر مردم می‌شود.
این مقام پیشین سازمان انرژی هسته‌ای در ادامه گفت: به عنوان مثال معاون محترم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مصاحبه‌ای مطابق طرح ملی، اعلام کردند که صرفا برای نیروگاه بوشهر و راکتور تحقیقاتی تهران قرص‌های ید در برخی مراکز بهداشتی و محلات توزیع شده است و این مراکز را معرفی کردند تا در صورت نیاز مردم قرص ید را دریافت کنند که بسیار خوب بود، اما مطمئن نیستم که این مصاحبه به موقع بوده و بعد از گسترش نگرانی مردم از توزیع قرص ید انجام شده یا نه. فکر می‌کنم بر اساس طرح ملی، از قبل، باید بروشورهایی برای چگونگی استفاده از قرص ید و کسانی که می‌توانند از آن استفاده کنند یا موارد ایمنی و حفاظتی دیگر و هشدارها چاپ و در مناطق نزدیک به این مراکز منتشر و پخش می‌شد.
راکتور تهران طی جنگ خاموش بود
وی ادامه داد: البته تا جایی که می‌دانم راکتور تهران آسیبی نداشته است و اگر هم اتفاقی می‌افتاد، با توجه به اینکه در ایام جنگ خاموش شد، آسیب‌زا نبوده است.
راستخواه با اشاره به اینکه در شرایط جنگی، مساله امنیت ملی در اولویت قرار می‌گیرد خاطرنشان کرد: شاید مسئولان با توجه به شرایط امنیتی تصمیم گرفتند اصلا اطلاع‌رسانی نکنند. اساسا وقتی محدودیت‌های اینترنتی هم اعمال می‌شود، این مساله محدودیت‌های اطلاع‌رسانی را هم افزایش می‌دهد. گاهی این رفتار منطقی است هر چند خوشایند نباشد.
وی در ادامه با بیان اینکه بین «امنیت» و «ایمنی» تفاوت‌هایی وجود دارد، گفت: در امنیت کمترین اطلاعات را می‌دهیم و در ایمنی بیشترین و شفاف‌ترین اطلاعات و آگاهی‌رسانی‌ها باید انجام شود. همیشه تعادل برقرار کردن بین این دو سخت است. حتی در آژانس هم این مساله سخت بوده است. سال‌هاست که روی امنیت هسته‌ای در آژانس کار می‌کنند، اما وقتی خواستند استانداردهای امنیت را تدوین کنند با مخالفت‌های ذاتی از سوی کشورها رو به رو شدند، چون اصلا امنیت قابلیت شفاف‌سازی ندارد، در حالی که ایمنی ما را به شفاف‌سازی تشویق می‌کند.
راستخواه درباره برخی نگرانی‌ها از وجود راکتور تهران در پایتخت، با تاکید بر اینکه «هیچ راکتور تحقیقاتی تاکنون در دنیا در معرض بمباران نظامی قرار نگرفته و نباید هم قرار بگیرد» گفت: ولی از رژیم و کشوری که به هیچ قانون و قواعدی اهمیت نمی‌دهند، هیچ چیز بعید نیست، اما در راکتور تهران اتفاقی نیفتاده و ان‌شاءالله هیچ وقت اتفاقی نمی‌افتد.
وی درباره ضرورت تصمیم برای خاموشی راکتور تهران به دلیل نزدیکی‌اش به مناطق مسکونی تصریح کرد: ترکیه و پاکستان هم راکتورهای مشابه نزدیک به شهر دارند. در این‌باره مشکلی نیست. راکتورهای استخری ذاتا ایمن هستند، در عین حال که تاکید می‌کنم اساسا نباید تاسیسات هسته‌ای و راکتورها مورد هدف نظامی قرار گیرند. اگر در روند جنگ 12 روزه به لحاظ امنیتی مسئولان تشخیص دادند که راکتور کار نکند، برای این است که نگرانی اضافی به کشور تحمیل نشود. به علاوه راکتور تهران به لحاظ ایمنی به‌روز رسانی شده و به لحاظ فنی مشکلی ندارد.
مردم و محیط زیست در معرض آسیب پرتویی قرار نداشتند
رئیس پیشین مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور افزود: بر اساس بیانیه‌هایی که از سوی مرکز نظام ایمنی کشور صادر شد، به نظر می‌آید نه در اصفهان، نه در اراک، نطنز یا فردو شرایط به گونه‌ای نبوده است که مردم و محیط زیست در معرض آسیب قرار گیرند. البته سایت‌ها آلوده شده‌اند و طبیعی است رفع آلودگی و پاکسازی خیلی کار طولانی و زمان‌بری برای سازمان انرژی اتمی ایجاد کرده است که قطعا به آن رسیدگی می‌کنند.
تشعشعات انهدام اورانیوم غنی‌شده متفاوت از تشعشعات نشت سوخت مصرف شده است
راستخواه در ادامه درباره اظهارات مدیرکل آژانس طی جنگ مبنی بر اینکه تشعشعات اورانیوم غنی‌شده با غلظت‌های مختلف با نشت سوخت مصرف شده در راکتورهای قدرت، متفاوت است و به اندازه سوخت راکتورهای هسته‌ای خطرناک نیست؟ گفت: بله، کاملا این دو با هم متفاوت هستند و این مساله از مواردی است که باید برای مردم شفاف سازی شود.
وی افزود: اورانیوم عنصر پرتوزاست که اگر تحت تابش قرار نگیرد خودش تابش دهنده ذره آلفاست و خیلی تابش دهنده قوی نیست و ذره آلفا در صورت انتشار، در 15 سانتی متری در هوا متوقف می‌شود، یا یک برگ کاغذ و پوست دست می‌تواند آن را متوقف کند، اما اگر بلعیده یا استنشاق شود، به جهت جذب در اعضای داخلی، هم ذره آلفا و هم پرتوهای ثانویه از آن، می‌تواند به ریه و بافت‌های داخلی آسیب بزند. از این رو اگر اورانیوم تحت تشعشع در داخل راکتور نباشد و شکافت در آن روی ندهد اثرات خطرناک ندارد و حتی می‌توان آن را با ماسک‌های ویژه و دستکش در دست گرفت. حتی اگر مواد اورانیوم غنی شده با هر غلظتی مورد اصابت بمب یا موشک هم قرار گیرد، باز هم این قاعده بر آن حاکم است. اورانیوم فقط تحت بمباران نوترونی بحرانی و دچار شکافت می‌شود. بنابراین بمباران نظامی و موشکی ماهیت هسته‌ای اورانیوم را تغییر نمی‌دهد که بخواهد پاره‌های شکافت و تشعشعاتی را از خود ساطع کند.
روس‌ها را مجبور کردیم در بوشهر استانداردهای جدید را به کار بگیرند
رئیس پیشین نظام ایمنی هسته‌ای کشور در پاسخ به این پرسش که ایران توانایی تامین و برقراری ایمنی هسته‌ای در تاسیساتش را دارد، در این رابطه به کمک‌های بین‌المللی نیاز نداریم؟ اظهار کرد: خوشبختانه ایران هم دانش و هم تجهیزات متناسب را در اختیار دارد و باید بگویم 100 درصد در حوزه ایمنی هسته‌ای توانمند هستیم. در سال‌های گذشته تعاملات و تبادلات فنی خوبی با اتحادیه اروپا و آژانس در حوزه ایمنی داشتیم و توانستیم در این رابطه به دانش و توانمندی خوبی برسیم. مرکز نظام ایمنی هسته‌ای برای حوادث در حین «بهره‌برداری» آمادگی لازم را دارد و پروتکل‌های منسجم و خوبی وجود دارد، اما این پروتکل‌ها برای شرایط غیر از بهره‌برداری عادی هسته‌ای از جمله حملات نظامی ممکن است کارآیی لازم را نداشته باشند.
معاون پیشین سازمان انرژی اتمی گفت: حتی زمانی که نیروگاه اتمی بوشهر در حال ساخت با طرح قبلی‌اش بود، خیلی از استانداردهای ایمنی هسته‌ای به خاطر حادثه چرنوبیل تغییر کرده بود، اما در روند ساخت در نیروگاه با اصرار ایران این استانداردها اعمال شدند. روس‌ها با توجه به معیارها و ضوابط، مجبور بودند استانداردهای جدید را به کار بگیرند و تعامل ما با آژانس هم در این رابطه خیلی خوب بود و مرکز نظام ایمنی کشور نیز در توسعه این استانداردها در آژانس با عضویت در کمیته‌های استاندارد، دخیل بوده است. ما در کسب دانش و انتقال آن به بهره‌برداران و الزام آنها به رعایت استانداردها جدی بودیم. الان که وارد دوازدهمین سال بهره‌برداری واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر می‌شویم این نیروگاه یکی از ایمن‌ترین نیروگاه‌های اتمی در دنیاست و بدون رعایت استانداردهای بین‌المللی این کار شدنی نبود.
استفاده اسرائیل از بمب‌ها و موشک با کلاهک‌های جنگی اورانیومی در ایران رد شد
راستخواه در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه طی جنگ 12 روزه شایعه شد که اسرائیل از بمب‌ها و موشک با کلاهک‌های جنگی اورانیومی استفاده کرده است؟ گفت: این مساله را من هم شنیدم، اما این موضوع طبق بررسی‌هایی که انجام گرفته، ظاهرا رد شده است.
این کارشناس ایمنی هسته‌ای در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند با توجه به میزان خسارات وارد شده به مراکز غنی‌سازی بهتر است این مراکز بازیابی نشود و به جای آن مراکز غنی‌سازی جدید ساخته شود؟ اظهار کرد: از آنجایی که در رابطه با میزان تخریب و آلودگی محیط اطلاع دقیق ندارم، نمی‌توانم اظهارنظری داشته باشم. اما طبق اظهارات مقامات تخریب گسترده‌ای در سایت‌ها رخ داده است. در عین حال اگر سایت هسته‌ای حتی کمی تخریب هم شود، وظیفه مرکز نظام ایمنی هسته‌ای است که بر روند کارها در رفع آلودگی‌های احتمالی نظارت داشته باشد، به ویژه در رابطه با کارکنان و افراد غیر بهره‌بردار که به‌واسطه شرایط باید به سایت‌ها ورود و تردد کنند. اگر تصمیم گرفته شود که فعالیت مجدد در سایت‌ها از سر گرفته شود؛ برای هر فعالیتی اعم از رفع آلودگی یا فعالیت مجدد؛ ابتدا ارزیابی اولیه و اندازه‌گیری میزان پرتو در محیط لازم است. سپس بر اساس میزان پرتو در محیط، تردد کارکنان و زمان بندی حضورشان باید مدیریت شود. بنابراین حتما باید مسئولان سازمان بروند بررسی کنند تا شرایط به وضعیت عادی برگردد.
معاون پیشین سازمان انرژی اتمی در ادامه در پاسخ به این پرسش که «آیا پروتکل‌های ایمنی هسته‌ای شامل محافظت از متخصصان هسته‌ای نیست؟» تصریح کرد: به عنوان فردی که سال‌ها در حوزه ایمنی هسته‌ای فعالیت کردم، معتقدم ایمنی در شرایط صلح پاسخ می‌دهد، بنابراین اگر صلح برقرار نباشد و از سویی نتوانیم امنیت را هم برقرار کنیم، داشتن ایمنی هسته‌ای به درد نمی‌خورد.
راستخواه در پاسخ به اینکه «انتظار بی‌جایی است اگر افکار عمومی و رسانه‌ها انتظار داشته باشند در رابطه با اتفاقاتی که رخ داد و میزان تخریب و آسیب مراکز هسته‌ای و غیره، مسئولان به مردم ایران و حتی در مرحله بعد به مجامع جهانی و کشورهای دیگر گزارش دهند؟» اظهار کرد: بنده سال‌هاست که مسئولیت رسمی ندارم، بنابراین اطلاعاتم به‌روز نیست. ولی، اگر امروز من اینجا هستم تا به سوالات شما پاسخ دهم برای این است که به رسانه و پرسش‌گری رسانه‌ها و مردم احترام می‌گذارم و معتقدم مسئولان هم باید بر اساس مقتضیات به هر حال به یک شکلی پاسخگوی ابهامات و سوالات باشند. تمام هزینه‌هایی که برای صنعت هسته‌ای انجام گرفته را مردم پرداخت کردند و باید روند اطلاع رسانی و شفاف‌سازی ادامه یابد. مردم صاحبان اصلی این صنعت هستند و در این مسیر زحمات زیادی هم متحمل شدند. نباید در دام این مساله بیفتیم که چون مساله امنیتی است، پس اطلاع‌رسانی نشود یا سوالی پرسیده نشود. البته در وهله نخست به عهده جامعه خبری و رسانه‌ای است که پرسش‌گری را ادامه دهد. اگر مردم آگاه شوند و بتوانند اعتماد کنند، بهترین نتایج به دست می‌آید.
شرایط فعلی، امتحان بزرگی برای مدیریت هسته‌ای کشور است
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی گفت: مطمئنم گزارش به مردم حتما انجام می‌گیرد، نه اینکه وارد جزییات بخواهند شوند، اما مردم نیاز دارند تا مستقیم از مسئولان خود درباره اتفاقات و نتایجی که به جای گذاشته است، بشنوند. مهم است طوری رفتار شود که مردم از اینکه از این پس از کنار تاسیسات هسته‌ای رد می‌شوند، نگران نشوند. به علاوه، بیشتر از حق مسلم ما در هسته‌ای، سلامت مردم و جامعه، یک حق مسلم است، از این رو مرکز نظام ایمنی، سازمان انرژی اتمی و وزارت بهداشت و درمان باید این مسئولیت را داشته باشند تا برای مردم اعتمادسازی کنند.
وی تاکید کرد که شرایط فعلی کشور، یک امتحان بزرگ برای مدیریت هسته‌ای است.
نباید با دنیا قهر کرد
رئیس پیشین مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور در ادامه درباره آینده همکاری ایران و آژانس با توجه به تحولات سیاسی، امنیتی و هسته‌ای اظهار کرد: الحمدلله، مسئولان به این نتیجه رسیدند که همکاری‌ها با آژانس را ادامه دهند. تعامل با دنیا اصل است. نمی‌توانیم بگوییم حالا که این اتفاق افتاد دیگر با دنیا کاری نداریم، این دنیاست که با ما کار دارد. ایران تا الان بارها تلاش کرده اعتمادسازی کند، اینکه چرا این اعتمادسازی برای ما نتیجه نداشته است را باید رفت و دلیلش را پیدا کرد. با این حساسیت‌ها و موضع‌گیری‌های هیجانی که یک روز می‌گوییم از ان‌پی‌تی خارج می‌شویم، یک روز می خواهیم با همه عکس بگیریم، نمی‌شود ادامه داد. آقای گروسی در اظهاراتی اخیرا گفته است که شواهدی در دست نبوده که ایران اصلا دنبال سلاح هسته‌ای بوده و تقریبا مشخص بود که تحت فشار بوده که اطلاعات ایران را در اختیار برخی اعضا قرار دهد. خب، این مساله از ابتدا هم برای ما مسجل بوده است. ما باید خودمان حواس‌مان جمع باشد و بدانیم اطلاعاتی که به آژانس می‌دهیم، محرمانه نمی‌ماند.
راستخواه درباره تعلیق همکاری با آژانس یا خروج از ان‌پی‌تی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، گفت: بنده صراحتا معتقد به همکاری با آژانس و نهادهای بین‌المللی در قالب حفظ شان حقوقی و آبروی کشور هستم. ضمن اینکه باید موضوع حمله به تاسیسات هسته‌ای کشور در نهادهای حقوقی بین‌المللی با جدیت پیگیری شود، همکاری‌ها با آژانس هم باید ادامه یابد. برای شکایت از کشورهای حمله کننده به ایران و محکومیت این اقدامات باید در این نهادها و سازمان‌ها بمانیم در غیر این صورت چطور می‌خواهیم احقاق حق کنیم. نباید با دنیا قهر کرد. سازمان‌های بین‌الملی متعلق به کشورهاست. در جایی که همه در این سفره شریک هستند با قهر کردن چه چیز به دست می‌آوریم. پیگیری این مساله و محکومیت حمله به ایران حق مسلم ملت ایران است؛ باید مشخص شود چه چیز باعث شد بی‌نزاکتی و بی قانونی این‌چنینی حاکم شود و کشورها درباره آن ساکت بمانند؟ اینکه دو بار شورای امنیت سازمان ملل تشکیل شد و با وجود محرز بودن تجاوز یک کشور عضو ان پی تی به یک عضو دیگر، اما باز هم به طور رسمی نه حمله به تمامیت ارضی ایران محکوم شود، نه حمله به تاسیسات هسته‌ای، عجیب است. باید دنیا را نسبت به این مساله حساس نگه داشت.
باید امنیت‌مان را بالا ببریم تا روسیه یا هر کشور دیگری با ما کار کند
این مقام پیشین سازمان انرژی اتمی در ادامه در پاسخ به این پرسش که «طی جنگ 12 روزه و حملات به تاسیسات و مراکز هسته‌ای نگرانی جدی درباره واحدهای دوم و سوم نیروگاه اتمی بوشهر که در حال ساخت توسط روسیه است وجود داشت، برخی بر این نظرند عدم حمله به این مجموعه به خاطر حضور روس‌ها بوده است؟» گفت: معتقدم بدون تعاملات بین‌المللی و تامین امنیت، انجام کار هسته‌ای دشوار است. باید در این رابطه محکم کاری کرد و این طور نیست که فقط سازمان انرژی اتمی وظیفه داشته باشد در این رابطه راستی‌آزمایی و شفاف‌سازی و تلاش کند، بلکه همه ارگان‌های کشور باید کار کنند.
وی افزود: نباید این طور باشد که بگوییم با کشورهای دیگر مثل روسیه نیروگاه بسازیم تا آن سایت، مورد حمله نظامی و غیره قرار نگیرد. به نظرم باید امنیت‌مان را آنقدر بالا ببریم که اصلا به خاطر امنیت بالا و با اطمینان، روس‌ها یا هر کشور دیگری بیایند با ما کار کنند. ارتقاء امنیت یک اصل مهم و اساسی است و از طرف دیگر باید تعامل جهانی‌مان را هم افزایش دهیم. اینکه با روس‌ها کار کنیم که امنیت‌مان تضمین شود، صرفا ایده خوبی نیست.
این کارشناس ایمنی هسته‌ای کشور در پاسخ به اینکه «اما با حمله به تاسیسات هسته‌ای از سوی آمریکا مشخص شد که امنیت مراکز هسته‌ای به ویژه مراکز غنی‌سازی در ضعیف‌ترین حالت است»، اظهار کرد: ما دو راه داریم؛ یا باید تعاملات‌مان آنقدر جهانی شود که کسی نتواند ما را به چشم دشمن ببیند، یا آنقدر امنیت‌مان ارتقا پیدا کند که هر حمله‌ای را بتوانیم دفع کنیم. انسان عاقل از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود. باید ضعف‌ها را شناسایی و رفع کنیم. من از مسائل دفاعی اطلاعی ندارم، این کار کارشناسان مربوطه در این بخش است. اما در شرایطی که دنیا به لحاظ فناوری‌های جدید، هوش مصنوعی و صنایع و ابزار الکترونیک این‌قدر پیشرفت کرده است، باید ما هم این بخش‌ها را توسعه دهیم.
ارزش غنی‌سازی در توانایی، دانش و بومی بودن آن است
راستخواه درباره ادامه فعالیت‌های غنی‌سازی در شرایط امنیتی ایجاد شده، تصریح کرد: ارزش غنی‌سازی در انجام غنی سازی و تعداد تجهیزات آن نیست بلکه در توانایی، دانش و بومی بودن این تکنولوژی است.
وی در ادامه این گفت‌وگو با ایسنا با دفاع از برجام تصریح کرد: برجام فرصتی به ایران داد که نشان دهد از تعامل با کشورها در سیاست هسته‌ای استقبال می‌کند و در این صورت، توانست فرایند فنی ـ هسته‌ای خود را نیز گسترش دهد و به نظر این کار هم انجام شد و دانش غنی‌سازی در این فرایند تکمیل شد. دانش غنی‌سازی را کسی نمی‌تواند از دست ما خارج کند. ما به غنی سازی در تولید رادیودارو و تولید سوخت برای راکتورها به ویژه راکتور تهران نیاز داریم و بعید است که آن را کنار بگذاریم و نباید هم این اتفاق بیفتد.
امنیت را باید تقویت کرد تا ایمنی تاسیسات برقرار شود
معاون پیشین سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: من همیشه در مسئولیت قبلی که داشتم، از دوستانی که در حوزه‌های امنیتی پیشنهاد و نظری داشتند، تبعیت کردم اما متقابلا انتظار هم داشتم که پیگیری و اجرای اقدامات امنیتی‌شان موجب افزایش ایمنی هسته‌ای شود. همان‌طور که گفتم «ایمنی» و «امنیت» باید در کنار هم باشند. امنیت را باید تقویت کرد تا ایمنی تاسیسات برقرار شود.
راستخواه ادامه داد: سخت‌ترین و در عین حال، دلپذیرترین امضای من امضای پروانه بهره‌برداری واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر بود، چون می‌دانستم در قبال هزینه‌هایی که شده، برق مطمئن تولید خواهد کرد و مردم از برق نیروگاه منتفع می‌شوند، اما کاری بسیار سخت بود. امضای آن سند بعد از پنج الی 6 سال کار مداوم و انجام آزمایش‌های مختلف محقق شد.
وی در پاسخ به این پرسش که «اگر نیروگاه اتمی بوشهر را روس‌ها نساخته بودند، باز هم پروانه بهره‌برداری از نیروگاه را امضا می‌کردید؟» گفت: اتفاقا روس‌ها دل‌شان می‌خواست زودتر کار انجام شود، اما سطوح استانداردی که ما به آنها دیکته کردیم، کار را برای‌شان سخت کرد و اجرای این استانداردها برای ما هم گران تمام شد، اما ما این هزینه را به خاطر ایمنی پرداخت کردیم. اگر آلمانی‌ها هم بودند باز همین روند را انجام می‌دادیم.