نسیم گیلان - زومیت / کشورهای تشنه انرژی در قاره آفریقا، از دهه‌ها پیش به آهستگی به سراغ زغال سنگ و گاز رفتند؛ اما پنل‌های خورشیدی ارزان چینی درحال تغییر معادلات است.
از الجزایر در ساحل مدیترانه تا زامبیای محصور در خشکی، کشورهای سرتاسر آفریقا در حجم بی‌سابقه درحال واردات پنل‌های خورشیدی از چین هستند و این قاره را به کانون تازه‌ی انقلاب انرژی خورشیدی تبدیل کرده‌اند.
بازار ![]()
فقط در ماه مه 2025، کشورهای آفریقایی در مجموع 1٫57 گیگاوات پنل خورشیدی از چین خریدند که ظرفیتی معادل سه‌چهارم توان تولید برق سد کارون 3، بزرگ‌ترین نیروگاه برق‌آبی ایران است. همین واقعیت، کارشناسان انرژی را به این نتیجه رسانده که آفریقا در آستانه‌ی تغییری بنیادین در مسیر توسعه و تأمین برق قرار گرفته است.
به‌گزارش وایرد، بررسی داده‌های گمرک چین نشان می‌دهد که در پنج ماه نخست 2025، دست‌کم 22 کشور آفریقایی بیشتر از مدت مشابه در سال گذشته پنل خورشیدی وارد کرده‌اند و در بسیاری از موارد، میزان واردات دو برابر شده است. الجزایر نمونه‌ای شاخص است که تنها در نیمه‌ی اول سال جاری 0٫76 گیگاوات پنل وارد کرد که افزایشی خیره‌کننده نسبت به سال قبل است. حتی کشورهایی مانند چاد که شبکه برق محدودی دارند، آن‌قدر پنل وارد کرده‌اند که با آن می‌توان کل ظرفیت تولید برق کنونی‌شان را جایگزین کرد.
چین درطول دهه‌ی گذشته به قدرت اصلی تولید پنل خورشیدی جهان تبدیل شده و اکنون بیش از 80 درصد از پنل‌های جهان را می‌سازد. این جایگاه حاصل ترکیب یارانه‌های دولتی، تولید انبوه و نوآوری‌های فناورانه است. تا چندی پیش، عمده‌ی صادرات چین راهی اروپا، آمریکای شمالی و دیگر کشورهای آسیایی می‌شد، اما امروزه بازارهای نوظهور در جنوب جهان، در حال تبدیل‌شدن به مقصدی تازه‌اند. برای کشورهای درگیر کمبود انرژی که پیش‌تر تنها گزینه‌شان واردات زغال‌سنگ و گاز بود، حالا انرژی خورشیدی راهکاری پاک‌تر و ارزان‌تر به شمار می‌آید.
تحولات آفریقا، شباهت بسیاری به روندهای پیشین در کشورهای دیگر دارد. در سال 2024، پاکستان حدود 15 گیگاوات پنل خورشیدی از چین وارد و نصب کرد که معادل نیمی از تقاضای اوج برق این کشور است. نصب گسترده روی پشت‌بام‌ها، چهره‌ی شهرها را در تصاویر ماهواره‌ای تغییر و شبکه ملی برق را تحت‌فشار قرار داد؛ زیرا بسیاری از خانوارها خودشان برق مصرفیشان را تولید می‌کردند. در آفریقای جنوبی نیز خاموشی‌های مکرر در سال 2023 و سیاست‌های تشویقی دولت، از جمله معافیت مالیاتی و خرید برق مازاد از خانوارها، مردم را به سمت پنل خورشیدی سوق داد.
عامل اصلی تغییرات، کاهش چشمگیر قیمت پنل‌های چینی است. آنیکا پاتل، تحلیلگر چین، توضیح می‌دهد بسیاری از کشورهای آفریقایی فقط به برق بیشتر نیاز دارند. اینکه می‌توان نیروگاه خورشیدی را با هزینه‌ای بسیار کمتر از ساخت نیروگاه‌های زغال‌سنگ یا گاز راه‌اندازی کرد، گزینه‌ای جذاب است. مزیت اقتصادی، باعث شده است حتی کشورهایی که دغدغه‌های زیست‌محیطی ندارند، انرژی خورشیدی را به چشم انتخابی عقلانی ببینند.
الگوی استفاده از پنل خورشیدی در مناطق مختلف آفریقا متنوع است. در شمال قاره، کشورهایی مانند الجزایر و مصر به دنبال احداث نیروگاه‌های عظیم خورشیدی هستند، در‌حالی‌که در جنوب صحرا، پنل‌ها بیشتر در اختیار روستاها و جوامع کوچک قرار می‌گیرند. این جوامع که اغلب هیچ‌گاه به شبکه ملی برق متصل نبوده‌اند، برای نخستین‌بار به کمک پنل‌های خورشیدی کوچک روی پشت‌بام‌ها به برق دسترسی پیدا می‌کنند.
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهند که حضور شرکت‌های چینی در آفریقا، فراتر از صادرات صرف است. بسیاری از شرکت‌ها در کشورهایی مانند زامبیا و بوتسوانا فعالیت‌های خود را آغاز کرده و به سودآوری رسیده‌اند؛ هرچند کمتر کسی در خارج از منطقه، از تحولات باخبر است. سرعت تغییرات در صحنه انرژی آفریقا به حدی بالاست که پژوهشگران و نهادهای بین‌المللی نیز گاه از ثبت تحولات جا می‌مانند.
با وجود فرصت‌های گسترده، آینده انرژی خورشیدی در آفریقا خالی از چالش نیست. واکنش جهانی به پنل‌های ارزان چینی متفاوت بوده است؛ کشورهایی مانند ایالات متحده با اعمال تعرفه در تلاش‌اند تولید داخلی را تقویت کنند، اما بسیاری از کشورهای آفریقایی واردات ارزان را بهترین گزینه می‌دانند. برخی دولت‌ها نیز به فکر سیاست‌هایی برای احداث صنایع مونتاژ یا تولید داخلی افتاده‌اند تا از مزایای گذار سبز سهم بیشتری ببرند. نمونه‌ای بارز، نیجریه بود که طرح ممنوعیت واردات پنل را مطرح کرد، اما به‌سرعت عقب افتاد.
در حقیقت، صنعت تولید پنل در آفریقا تقریباً وجود ندارد و تنها بخش محدودی از مونتاژ نهایی، با کمترین ارزش افزوده، انجام می‌شود. النا کریاکووا، پژوهشگر اندیشکده او‌دی‌آی‌گلوبال، می‌گوید:
در کنیا، فعلاً تکیه بر واردات ارزان سودمندتر است تا اینکه با توسعه‌ی صنایع داخلی، هرگونه اقدام معناداری به تأخیر بیفتد. بحث همچنان ادامه دارد، اما در عمل وابستگی به واردات پنل چینی احتمالاً پابرجا خواهد ماند.
تحولات پرشتاب در بازار انرژی آفریقا، نشان می‌دهد خورشید بیش از هر زمان دیگری به نیروی محرک توسعه‌ی این قاره بدل شده است. برای میلیون‌ها نفر که سال‌ها در انتظار دسترسی پایدار به برق بوده‌اند، پنل‌های خورشیدی چینی نه‌فقط فناوری تجدیدپذیر، بلکه راهکاری ارزان، سریع و عملی برای روشن‌شدن خانه‌ها و آینده‌ای متفاوت به شمار می‌رود.