نسیم گیلان - تسنیم /با اعلام سازمان مالیاتی فاز اول حسابرسی سیستمی تراکنش‌های بانکی آغاز شده و نظام مالیاتی وارد مرحله‌ای نوین از رصد تراکنش‌ها شد.
در راستای تحقق سیاست‌های کلان دولت در زمینه هوشمندسازی نظام مالیاتی کشور، سازمان امور مالیاتی از آغاز فاز نخست حسابرسی سیستمی تراکنش‌های بانکی با مبالغ بالا خبر داد. بر اساس اطلاعیه این سازمان، از این پس بررسی و دریافت اطلاعات اولیه از مودیان دارای تراکنش‌های بانکی بالا، صرفاً از طریق سامانه رستا انجام خواهد شد.
این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که طی سال‌های اخیر، تراکنش‌های بانکی همواره به‌عنوان یکی از منابع کلیدی برای شناسایی فرار مالیاتی، محور بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌های نظام مالیاتی کشور بوده است. با این حال، پیچیدگی‌های اجرایی و حجم بالای داده‌ها موجب شد تا نظام سنتی بررسی تراکنش‌ها کارایی محدودی داشته باشد. اکنون، سازمان امور مالیاتی در گامی مهم، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و داده‌محور، بخش مهمی از فرآیند حسابرسی را هوشمندسازی کرده است.
سامانه رستا، نقطه اتصال هوشمند میان مودی و سازمان
بازار ![]()
سامانه رستا که از طریق نشانی اینترنتی my.tax.gov.ir در دسترس قرار دارد، در بخش «حساب‌های بانکی» و زیرمنوی «رسیدگی به تراکنش‌های بانکی» طراحی شده است. این سامانه بستری را فراهم کرده تا مودیان مالیاتی بتوانند به صورت غیرحضوری و کاملاً برخط، اطلاعات مربوط به تراکنش‌های خود را مشاهده و اطلاعات تکمیلی را ارائه کنند.
بر اساس اعلام سازمان امور مالیاتی، اطلاعات اولیه تراکنش‌های بانکی پس از جمع‌آوری و پالایش در این سامانه بارگذاری شده و به مودی مربوطه از طریق پیامک اطلاع‌رسانی می‌شود. مودیان نیز می‌توانند با مراجعه به سامانه، در چارچوب زمانی مشخص، نسبت به ارائه اطلاعات تکمیلی، توضیحات و اسناد پشتیبان اقدام کنند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های این طرح آن است که بررسی‌ها به صورت تمام سیستمی و بدون دخالت دستی انجام می‌پذیرد. پس از تطبیق اطلاعات دریافتی از مودیان با داده‌های سیستم بانکی، تنها آن دسته از پرونده‌ها که دارای ریسک مالیاتی بالا باشند برای حسابرسی‌های دقیق‌تر انتخاب خواهند شد.
کاهش مواجهه انسانی و تمرکز بر پرونده‌های پرریسک
در قالب فاز اول این برنامه، سازمان امور مالیاتی تأکید کرده که هدف اصلی از این تغییر رویکرد، کاهش بار مراجعات حضوری مودیان، افزایش دقت و شفافیت فرآیندها، و تمرکز منابع بر پرونده‌های واقعاً مشکوک به فرار مالیاتی است.
در مدل قبلی، تمام مودیانی که دارای تراکنش‌های بانکی بالا بودند، تحت بررسی یکسان قرار می‌گرفتند. این امر علاوه بر طولانی شدن فرآیندها، به بروز نارضایتی میان برخی مودیان خوش‌حساب نیز منجر شده بود. اما اکنون با اجرای سازوکار سیستمی، سازمان امور مالیاتی تلاش دارد تا بین حسابرسی هدفمند و عدالت مالیاتی توازن برقرار کند.
برخی کارشناسان مالیاتی بر این باورند که ایجاد این سامانه و سیستمی شدن فرآیند رسیدگی، می‌تواند نقطه عطفی در اجرای اصل شفافیت، پاسخگویی و کاهش فساد اداری در حوزه مالیات‌ها باشد.
گامی در امتداد تحول دیجیتال نظام مالیاتی
حسابرسی هوشمند تراکنش‌های بانکی را باید در چارچوب تحول دیجیتال و نوسازی زیرساخت‌های داده‌محور سازمان امور مالیاتی تحلیل کرد. طی چند سال گذشته، این سازمان با راه‌اندازی سامانه‌هایی نظیر سامانه مودیان، پایانه‌های فروشگاهی، سامانه مالیات نقل و انتقال خودرو، و حالا سامانه رستا، تلاش کرده تا به سمت نظامی شفاف‌تر، کارآمدتر و عادلانه‌تر حرکت کند.
در این میان، تحلیل هوشمند داده‌های تراکنشی می‌تواند به‌طور مستقیم در جلوگیری از فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای پایدار دولت مؤثر باشد. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که شکاف مالیاتی در ایران، ناشی از اطلاعات ناقص، نبود سیستم متمرکز برای تبادل داده، و ساختار غیرمتمرکز حسابرسی‌ها بوده که اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند به پر کردن این شکاف کمک کند.
آیا چالشی تازه در راه است؟
با وجود مزایای فراوان این طرح، برخی ملاحظات نیز در محافل کارشناسی مطرح شده است. از جمله نگرانی‌ها می‌توان به احتمال ناهماهنگی در تفسیر تراکنش‌های شخصی و تجاری، چگونگی محاسبه ریسک مالیاتی، و امکان بروز خطا در تطبیق سیستمی اطلاعات اشاره کرد.
در همین راستا، سازمان امور مالیاتی تأکید کرده که صرف وجود تراکنش بانکی با رقم بالا، الزاماً به معنی فعالیت اقتصادی یا فرار مالیاتی نیست و نظام تحلیل ریسک طراحی شده در سامانه رستا تلاش دارد با استفاده از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های پیشرفته، حسابرسی‌ها را هدفمند و منصفانه کند.
همچنین، به منظور ایجاد فرصت پاسخگویی برای مودیان، در کلیه مراحل از طریق پیامک اطلاع‌رسانی شده و امکان ثبت توضیحات و بارگذاری مستندات در سامانه فراهم است.
آغاز مسیر تازه در تعامل دولت و مودی
با آغاز فاز اول حسابرسی تراکنش‌های بانکی در قالب سیستمی و غیرحضوری، بسیاری از فعالان اقتصادی امیدوارند که این مسیر به ایجاد اعتماد بیشتر میان دولت و بخش خصوصی بینجامد. ارائه فرصت دفاع برای مودیان، حذف رویه‌های سلیقه‌ای، و مستندسازی شفاف روند حسابرسی، از جمله عواملی است که می‌تواند به افزایش تمکین مالیاتی و کاهش مناقشات منجر شود.
در نهایت، تجربه این فاز از حسابرسی سیستمی نشان خواهد داد که آیا سامانه رستا می‌تواند در آینده نزدیک به مدل غالب در رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی تبدیل شود یا خیر. آن‌چه مسلم است، اجرای موفق این طرح، گامی مهم در جهت اصلاح نظام مالیاتی و تحقق عدالت مالیاتی با پشتوانه فناوری‌های نوین خواهد بود.